دعای ابوحمزه ثمالی گنجینه معارف ماه مبارک رمضان

دعای ابوحمزه ثمالی از جمله دعاهای عالی و پرمضمون است که در شب ها و سحرهای ماه مبارک رمضان توصیه شده که خوانده شود.این دعای شریف را ابوحمزه ثمالی از حضرت امام سجاد (عیه السلام) نقل کرده به‌ همین دلیل دعای ابوحمزه به این نام مشهور شده است.

سند دعای ابوحمزه

سید ابن طاووس (۵۸۹-۶۶۴ق) در کتاب اِقبالُ الاَعمال به سند خود از هارون بن موسی تَلَّعُکْبَری (درگذشت: ۳۸۵ق) به اِسناد حسن بن محبوب زَرّاد (۱۲۹ یا ۱۴۹ق-۲۲۴ق) از ابوحمزه ثمالی روایت کرده که امام زین‌العابدین(ع) در شب‌های ماه رمضان بیشتر شب را به نماز می‌پرداخت و هنگام سحر این دعا را می‌خواند. این دعا را شیخ طوسی در مصباح المتهجد،کفعمی در البلد الامین و المصباح، علامه مجلسی در زاد المعاد و بحارالانوار و شیخ عباس قمی در مفاتیح الجنان نقل کرده‌اند.

امام خمینی ره در کتاب شرح جنود جهل و عقل می فرماید: «دعای ابوحمزه ثمالی از بالاترین مظاهر عبودیت است…». آیت‌الله جوادی آملی معتقد است که سند این دعا مورد اعتماد است.

ابوحَمزه ثمالی کیست؟

ثابت بن دینار ثُمالی، از راویان، محدثان و مفسران قرن دوم هجری است که به نام ابوحمزه ثمالی معروف گردیده است. ایشان از اصحاب امام سجاد، امام باقر(ع) و امام صادق علیهم السلام بودند.

ابوحمزه اهل کوفه و از قبیله طی و تیره بنوثُعَل است. دلیل شهرت ابوحمزه به ثمالی سکونتش در قبیله ثُماله از تیره اَزْد می باشد. فرزندان ابوحمزه، در قیام زید بن علی کشته شدند.

عبدالرزاق محمدحسین حرزالدین، مجموعه روایات فقهی منقول از ابوحمزه را گرد آورده و بر اساس ابواب فقهی در کتاب مسند ابی حمزه ثابت بن دینار ثمالی به چاپ رسانده‌ است. در منابع، در بین آثار ابوحمزه، به تألیف مسند اشاره‌ای نشده و تنها شیخ طوسی از تألیف اثری به نام کتاب یاد کرده که ظاهراً مقصود وی از این عنوان، اصل (یکی از اصول اربعمائه) است.

همه علمای شیعه او را توثیق کرده‌اند. هر چند بسیاری از علمای اهل سنت او را رافضی و غالی می‌دانند اما بعضی از آن‌ها مانند ابن کثیر، ترمذی، ابن ماجه و خطیب بغدادی روایات او را نقل کرده‌اند. ثعلبی، طبری، ابن کثیر، قرطبی، سیوطی، ابوحیان، حاکم نیشابوری، ابوالفرج اصفهانی و ابن اسحاق هم در تفسیر به روایات او اعتماد کرده‌اند.

مضامین دعا

این دعا که با جمله «إِلَهِی لا تُؤَدِّبْنِی بِعُقُوبَتِکَ» آغاز و به جمله «وَ رَضِّنِی مِنَ الْعَیْشِ بِمَا قَسَمْتَ لِی یَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِینَ» ختم می‌شود مشتمل بر معانی بلند و الفاظ فصیح و تعابیر بدیع است. راه توبه و انابه و تضرع و پرهیزکاری را ترسیم کرده و نعمت‌های بزرگ الهی را برشمرده، و دشواری‌ها قبر و قیامت و تاریکی و تنهایی و سنگینی بار گناهان را متذکر شده و لزوم اطاعت و پیروی از پیامبر اکرم(ص) و خاندان معصومش را تأکید فرموده است. همچنین وسعت روزی و حج خانه خدا و محفوظ ماندن از شر شیطان و زمامداران و پاک شدن از صفات ناپسند و تنبلی و سرخوردگی و غم و اندوه درخواست شده است. در این دعا گذشته از درس‌های خداشناسی و معادشناسی و تأکید مقام نبوت و امامت جامع‌ترین خواسته‌های هر فرد مؤمن برای سعادت دنیوی و اخروی بیان گردیده است.

منابع:

شرح جنود عقل و جهل ص ۱۴۶

شرح دعای ابوحمزه ثمالی از آیت الله جوادی آملی

ویکی فقه