اهمیت حفظ زبان و مراقبت از چشم‌چرانی

 ماه رمضان پر برکت‌ترین و نورانی‌ترین ماه سال از جهت قرب به خداوند و افزایش معنویت و تزکیه روح شمرده می‌شود. در این ماه درهای رحمت الهی به روی بندگان گشوده شده و فرصتی بی‌نظیر برای توبه، استغفار و بازگشت به مسیر بندگی فراهم می‌شود. روزه‌داری، که از ارکان اصلی این ماه است، نه‌تنها زمینه‌ی پالایش جسم از آلودگی‌ها را فراهم می‌کند، بلکه روح را از اسارت خواهش‌های نفسانی رها ساخته و انسان را به مقام تقوا و خلوص نزدیک‌تر می‌کند. شب‌های قدر، که در این ماه قرار دارند، ارزشمندترین لحظات برای تقرب به پروردگار هستند، چراکه در آن سرنوشت یک سال انسان رقم می‌خورد و دعای خالصانه‌ی بنده می‌تواند مسیر زندگی‌اش را تغییر دهد.

یکی از ابعاد مهم روزه‌داری، اصلاح اخلاقیات و تزکیه‌ی درونی است. روزه تنها به خودداری از خوردن و آشامیدن محدود نمی‌شود، بلکه انسان را به مراقبت از زبان، چشم، گوش و دل فرا می‌خواند. پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله فرمود در این ماه «احْفَظُوا أَلْسِنَتَکُمْ وَ غُضُّوا عَمَّا لَا یَحِلُّ النَّظَرُ إِلَیْهِ أَبْصَارَکُمْ وَ عَمَّا لَا یَحِلُّ الِاسْتِمَاعُ إِلَیْهِ أَسْمَاعَکُمْ»؛ یعنی زبان خود را از گفتار ناشایست نگاه دارید. دیدگان خود را از دیدن ناروا و حرام بپوشانید و گوش‌های خود را از شنیدن آنچه نادرست است، باز دارید.

حفظ لسان  از جمله ویژگی‌های روزه‌دار حقیقی است که او را از لغزش‌های اخلاقی مصون می‌دارد. خداوند در قرآن بارها به گناهان زبان اشاره می‌کند؛ از جمله‌ی آنها سخنان ناپسند، غیبت، دروغ، سخنان بیهوده، تمسخر، فحاشی، صدا زدن با القاب زشت است. مثلاً غیبت را مساوی با خوردن گوشت مردار معرفی کرده، می‌فرماید  « … وَ لا یَغْتَبْ‏ بَعْضُکُمْ بَعْضاً أَ یُحِبُّ أَحَدُکُمْ أَنْ یَأْکُلَ لَحْمَ أَخیهِ مَیْتاً فَکَرِهْتُمُوهُ وَ اتَّقُوا اللَّهَ إِنَّ اللَّهَ تَوَّابٌ رَحیمٌ؛ اى کسانى که ایمان آورده‌‏اید … و بعضى از شما غیبت بعضى نکند؛ آیا کسى از شما دوست دارد که گوشت برادر مرده‏‌اش را بخورد؟ از آن کراهت دارید. [پس‏] از خدا بترسید، که خدا توبه‏‌پذیر مهربان است.» (۱۲ حجرات) در احادیث، غیبت‌کننده و غیبت‌شنونده مورد نکوهش قرار گرفته‌اند و لذا رسول خدا در حدیث فوق فرمود «گوش‌های خود را از شنیدن آنچه نادرست است، باز دارید.»

همچنین، غَضّ بصر و کنترل نگاه، از دستورات مهم این ماه است که روح را از تیرگی هوای نفس حفظ کرده و دل را برای پذیرش نور الهی آماده می‌کند. بر اساس آموزه‌های دین، حفظ چشم از نظر به نامحرم از ارزش‌های والای انسانی شمرده می‌شود و نقش کلیدی در تزکیه و رشد روحانی افراد دارد، نشان به اینکه خداوند در سوره نور آنگاه که به مؤمنان دستور می‌دهد از چشم خویش مراقبت کنند، این عمل را مایه تزکیه آن‌ها معرفی کرده و می‌فرماید «قُلْ لِلْمُؤْمِنینَ یَغُضُّوا مِنْ أَبْصارِهِمْ وَ یَحْفَظُوا فُرُوجَهُمْ ذلِکَ أَزْکى‏ لَهُم‏؛ به مردان مؤمن بگو چشمان خود را [از آنچه حرام است] فرو بندند و خویشتن را از بی‌عفتی حفظ کنند؛ این براى آنان پاکیزه‌‏تر (و به تزکیه نزدیک‌تر) است‏». خداوند همین دستور را خطاب به زنان مطرح می‌کند.

این تأکید از آن روست که چشم، دروازه قلب یا همان بُعد روحانی انسان‌هاست و قلب نیز محل ورود نور ایمان است. امیرالمؤمنین علیه السلام در روایتی فرمود: «اَلعَینُ جاسُوسُ القَلبِ وَ بَرید العَقل؛ چشم، جاسوس و مأمور دل و نامه‌رسان عقل است». (مصباح الشریعه، ص۹) لذا فردی که به چشم خود عادت به هرزگی داده باشد و یا اصطلاحاً چشم‌چرانی می‌کند، به‌طور حتم به‌مرور زمان دچار قساوت قلب شده و به‌دنبال آن با چالش‌های متعدد رفتاری مواجه می‌شود. محمدبن سنان می‌‏‏‌گوید امام رضا علیه‌ السلام در جواب سؤالات من، نامه‏‌ای برایم ارسال کرد که در فرازی از آن فرموده بودند: «نگاه به موهای زنان شوهردار و غیرشوهردار، حرام است؛ زیرا این نگاه، مرد را تهییج و تحریک می‌کند. و تهییج، شخص را به فساد و داخل شدن در حرام و اعمال ناپسندیده می‌کشاند؛ حُرِّمَ النَّظَرُ إِلَی شُعُورِ النِّسَاءِ الْمَحْجُوبَاتِ بِالْأزْوَاجِ وَ غَیْرِهِنَّ مِنَ النِّسَاءِ لِمَا فِیهِ مِنْ تَهْیِیجِ الرِّجَالِ وَ مَا یَدْعُوا التَّهْیِیجُ اِلَی الْفَسَادِ وَ‌ الدُّخُولِ فِیمَا لَایَحِلُّ وَ لَایَحْمِلُ [یَجْمُلُ]»

بنابراین رمضان فرصت بی‌نظیری است برای تمرین خودسازی و کسب فضایل اخلاقی که آثار آن باید در تمام ایام زندگی انسان تجلی یابد.