میهمانی در سرای الهی آدابی دارد که بدون آنها بهره‌مندی کامل ممکن نیست. در ضیافت ماه رمضان، میهمان شایسته با مراقبت از تمام اعضا و جوارح، نیکی به دیگران و خوش‌خلقی، خود را لایق کرامت پروردگار می‌سازد. این میهمانی فرصتی استثنایی است تا با حفظ حرمت میزبان و دوری از غفلت، از زمره محرومان نباشیم.
به مناسبت ماه مبارک رمضان، مروری بر آداب و فضیلت‌های این ماه عظیم داریم و روایات متعددی از معصومین علیهم السلام درباره احترام به نام ماه رمضان، ادب روزه‌داری و مراقبت از اعمال در این ماه پربرکت تقدیم شما فرهیختگان می شود.
ماه رمضان، فرصتی استثنایی برای تزکیه روح و کسب رحمت الهی است.
روایات اهل بیت(ع) تأکید دارند که در تعبیر از این ماه، باید «ماه رمضان» گفته شود و تنها روزه‌داری کامل است که همراه با مراقبت از تمام اعضای بدن باشد. در این ضیافت الهی، هر عمل نیک چند برابر پاداش می‌گیرد.
* حتی احترام نام ماه مبارک رمضان را نیز حفظ کنید
عَنْ سَعْدٍ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ ع قَالَ: کُنَّا عِنْدَهُ ثَمَانِیَهَ رِجَالٍ فَذَکَرْنَا رَمَضَانَ فَقَالَ:
«لَا تَقُولُوا هَذَا رَمَضَانُ وَ لَا ذَهَبَ رَمَضَانُ وَ لَا جَاءَ رَمَضَانُ فَإِنَّ رَمَضَانَ اسْمٌ مِنْ أَسْمَاءِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ لَا یَجِیءُ وَ لَا یَذْهَبُ وَ إِنَّمَا یَجِیءُ وَ یَذْهَبُ الزَّائِلُ وَ لَکِنْ قُولُوا شَهْرُ رَمَضانَ فَإِنَّ الشَّهْرَ مُضَافٌ إِلَی الِاسْمِ وَ الِاسْمُ اسْمُ اللَّهِ عَزَّ ذِکْرُهُ وَ هُوَ الشَّهْرُ الَّذِی أُنْزِلَ فِیهِ الْقُرْآنُ جَعَلَهُ مَثَلًا وَ عِیداً.»از سعد بن طَریف نقل شده است: ما – هشتاد نفر مرد نزد امام باقر (علیه‌السلام) بودیم که ذکر «رمضان» به میان آمد. حضرت فرمودند: «نگویید الآن رمضان است، رمضان رفت، رمضان آمد؛ چراکه رمضان یکی از نام‌های خداوند (عزّوجلّ) است که نه می‌آید و نه می‌رود. این فقط چیزهای نابودشدنی هستند که می‌آیند و می‌روند. بلکه بگویید ماه رمضان؛ چراکه ماه مضاف به اسم است و اسم، اسم خداوند (عزّذکره) است.
این ماه، ماهی است که قرآن در آن نازل شده است و خداوند آن را مَثَل و عید قرار داده است.»
* شرح روایت شریف از زبان علامه مجلسی رحمه الله علیه
قوله علیه السلام: لا تقولوا هذا رمضان لعله علی الفضل و الأولویه فإن الذی یقول رمضان ظاهرا أنه یرید الشهر إما بحذف المضاف، أو بأنه صار بکثره الاستعمال اسما للشهر و إن لم یکن فی الأصل کذلک، و یؤیده أنه ورد فی کثیر من الأخبار رمضان بدون ذکر الشهر و إن أمکن أن یکون الإسقاط من الرواه، و الأحوط العمل بهذا الخبر بل ربما رواه سید بن طاوس – رضی الله عنه – فی کتاب الإقبال من کتاب الجعفریات قال و هی ألف حدیث بإسناد واحد عظیم الشأن إلی مولانا موسی بن جعفر علیه السلام، عن مولانا جعفر بن محمد، عن مولانا محمد بن علی، عن مولانا علی بن الحسین، عن مولانا الحسین، عن مولانا علی بن أبی طالب صلی الله علیهم أجمعین قال: لا تقولوا رمضان فإنکم لا تدرون ما رمضان، فمن قاله فلیتصدق و لیصم کفاره لقوله و لکن قولوا کما قال الله تعالی شهر رمضان، و إن کان حمله علی الاستحباب متعینا و الله یعلم.
علامه مجلسی رحمه الله علیه ذیل این روایت شریف، فرموده امام باقر علیه السلام را آورده که نگویید این رمضان است.دلیل این نهی، بخاطر فضیلت و اولویت می باشد، (بهتر است ماه رمضان گفته شود)؛ زیرا کسی که می گوید رمضان،ظاهراً مقصود وی ماه رمضان است، یا به دلیل حذف مضاف(کلمه ماه) یا به دلیل کثرت استعمال، کلمه “ماه” حذف شده است.
حتی اگر در اصل روایت چنین نبوده است.(یعنی در اصل روایت ماه رمضان ذکر شده) باید توجه کرد که در تعداد زیادی از احادیث رمضان ذکر شده(بدون ماه) ممکن است حذف از طرف راویان باشد و عمل به این روایت احتیاط بیشتری دارد( مقید به گفتن ماه رمضان باشیم).
سید بن طاووس – رضی الله عنه – در کتاب الاقبال از کتاب الجعفریات نقل کرده باشد: با یک سلسله اعظم از امیرالمومنین علیه السلام فرمود:
«رمضان نگویید که شما نمی دانید رمضان چیست، پس هر که بگوید رمضان است(بدون ماه)، باید صدقه بدهد و به عنوان کفارهِ گفتار روزه بگیرد، و ماه رمضان را همان گونه که خداوند متعال فرموده است، بگوید هر چند حمل این روایت شریف بر مستحب بهتر است و الله العالم»
* ویژگی‌های خاص ماه مبارک رمضان
قَالَ رَسُولُ اَللَّهِ صَلَّی اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ : إِنَّ شَهْرَ رَمَضَانَ شَهْرٌ عَظِیمٌ یُضَاعِفُ اَللَّهُ فِیهِ اَلْحَسَنَاتِ وَ یَمْحُو فِیهِ اَلسَّیِّئَاتِ وَ یَرْفَعُ فِیهِ اَلدَّرَجَاتِ مَنْ تَصَدَّقَ فِی هَذَا اَلشَّهْرِ بِصَدَقَهٍ غَفَرَ اَللَّهُ لَهُ وَ مَنْ أَحْسَنَ فِیهِ إِلَی مَا مَلَکَتْ یَمِینُهُ غَفَرَ اَللَّهُ لَهُ وَ مَنْ حَسَّنَ فِیهِ خُلُقَهُ غَفَرَ اَللَّهُ لَهُ وَ مَنْ کَظَمَ فِیهِ غَیْظَهُ غَفَرَ اَللَّهُ لَهُ وَ مَنْ وَصَلَ فِیهِ رَحِمَهُ غَفَرَ اَللَّهُ لَهُ ثُمَّ قَالَ صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ إِنَّ شَهْرَکُمْ هَذَا لَیْسَ کَالشُّهُورِ إِنَّهُ إِذَا أَقْبَلَ إِلَیْکُمْ أَقْبَلَ بِالْبَرَکَهِ وَ اَلرَّحْمَهِ وَ إِذَا أَدْبَرَ عَنْکُمْ أَدْبَرَ بِغُفْرَانِ اَلذُّنُوبِ هَذَا شَهْرٌ اَلْحَسَنَاتُ فِیهِ مُضَاعَفَهٌ وَ أَعْمَالُ اَلْخَیْرِ فِیهِ مَقْبُولَهٌ مَنْ صَلَّی مِنْکُمْ فِی هَذَا اَلشَّهْرِ لِلَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ رَکْعَتَیْنِ یَتَطَوَّعُ بِهِمَا غَفَرَ اَللَّهُ لَهُ ثُمَّ قَالَ صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ إِنَّ اَلشَّقِیَّ حَقَّ اَلشَّقِیِّ مَنْ خَرَجَ مِنْهُ هَذَا اَلشَّهْرُ وَ لَمْ یُغْفَرْ ذُنُوبُهُ فَحِینَئِذٍ یَخْسَرُ حِینَ یَفُوزُ اَلْمُحْسِنُونَ بِجَوَائِزِ اَلرَّبِّ اَلْکَرِیمِ.
پیامبر خدا صلّی‌اللّه‌علیه‌وآله فرمودند: ماه رمضان ماه بزرگی است که در آن خداوند حسنات را دو برابر می‌کند و سیئات را پاک می‌کند و درجات مؤمنان را بالا می‌برد.هرکس در رمضان صدقه دهد و هرکس که به زیردستان خود نیکی کند و به دیدن خویشان خود برود، آمرزیده می‌شود.
بی‌گمان رمضان مانند ماه‌های دیگر سال نمی‌باشد؛زمانی که می‌آید با برکت و رحمت همراه است و هرگاه از میان شما می‌رود،همراه با آمرزیدن گناهان می‌رود. رمضان ماهی است که کارهای نیک در آن‌دو برابر شده و کارهای خیر شما در آن پذیرفته شده است.
هرکس دو رکعت نماز نافله در رمضان برای خدا بخواند،او را خواهد آمرزید. شوربخت کسی است که این ماه بر او درحالی‌که گناهان او آمرزیده نشده است او زیان‌کار بوده و نیکوکاران از پاداش پروردگار کریم‌تان برخوردار می‌شوند.
* ادب روزه‌داری
عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع: «إِذَا صُمْتَ فَلْیَصُمْ سَمْعُکَ وَ بَصَرُکَ وَ شَعْرُکَ وَ جِلْدُکَ.» وَ عَدَّدَ أَشْیَاءَ غَیْرَ هَذَا وَ قَالَ: «لَا یَکُونُ یَوْمُ صَوْمِکَ کَیَوْمِ فِطْرِکَ.»
از محمد بن مسلم نقل شده است: امام صادق (علیه‌السلام) فرمودند: «هرگاه روزه گرفتی، گوشَت، چشمت، مویت و پوستت هم باید روزه باشند.
محمد بن مسلم گوید: حضرت غیر از این‌ها، اعضای دیگری را نیز برشمردند و (بعد) فرمودند: «روزی که روزه‌دار هستی، نباید مثل روزی باشد که روزه نگرفته‌ای.»
* مراقبت اعمالمان در این ماه مبارک باشیم
الامام علیّ علیه السلام: أیُّهَا الصّائِمُ، تَدَبَّر أمرَکَ؛ فَإِنَّکَ فی شَهرِکَ هذا ضَیفُ رَبِّکَ، انظُر کَیفَ تَکونُ فی لَیلِکَ و نَهارِکَ؟ و کَیفَ تَحفَظُ جَوارِحَکَ عَن مَعاصی رَبِّکَ؟ انظُر ألّا تَکونَ بِاللَّیلِ نائِما و بِالنَّهارِ غافِلًا؛ فَیَنقَضِیَ شَهرُکَ و قَد بَقِیَ عَلَیکَ وِزرُکَ؛ فَتَکونَ عِندَ استیفاءِ الصّائِمینَ اجورَهُم مِنَ الخاسِرینَ، و عِندَ فَوزِهِم بِکَرامَهِ مَلیکِهِم مِنَ المَحرومینَ، و عِندَ سَعادَتِهِم بِمُجاوَرَهِ رَبِّهِم مِنَ المَطرودینَ.
امیرالمومنین علیه السلام فرمودند: ای روزه دار! در کار خود بیندیش، که تو در این ماه، میهمان پروردگار خویش هستی! بنگر که در شب و روزت چگونه ای و چگونه اعضای خود را از نافرمانی پروردگارت نگه میداری!
بنگر! مبادا در شب، خواب باشی و در روز، غافل. پس، این ماه بگذرد و [بار] گناهت بر دوشَت مانده باشد.
و آنگاه که روزهداران پاداشهای خود را میگیرند، از زیانکاران باشی
و آنگاه که آنان از کرامت مولایشان نصیب میبرند، از محرومان باشی
و آنگاه که آنان از سعادت همسایگی با پروردگارشان برخوردار میگردند، تو از راندهشدگان باشی!
* نتیجه گیری
ماه مبارک رمضان فرصتی استثنایی برای تقرب به خداوند و پاکسازی روح از آلودگی‌هاست. احترام به نام این ماه با تعبیر کامل «ماه رمضان» آغاز می‌شود و با روزه‌داری حقیقی که شامل مراقبت از تمام اعضا و جوارح است، ادامه می‌یابد.
در این ماه عظیم، اعمال نیک مضاعف شده و درجات معنوی ارتقا می‌یابد. روزه‌دار واقعی کسی است که شب و روزش متفاوت از دیگر ایام سال باشد و خود را مهمان خاص پروردگار بداند.
بهره‌مندی کامل از این ضیافت الهی نیازمند بیداری قلب، هوشیاری اندیشه و پرهیز از غفلت است تا از محرومان و زیانکاران این ماه پربرکت نباشیم.
منابع:
فضائل الأشهر الثلاثه. ص۱۰۸
الکافی، ج۴، ص۶۹ و ۸۷
الأمالی (للصدوق) ج۱ص۵۴
مراه العقول ج۱۶، ص۲۱۴
ثبت دیدگاه