ماه خوب خدا | جلوۀ صبر و مواسات در ماه رمضان

در قسمتی از خطبۀ رسول خدا صلی الله علیه و آله  در آخرین جمعه ماه‏ شعبان دربارۀ آداب و اخلاق ماه رمضان می‌خوانیم «وَ هُوَ شَهْرُ الصَّبْر وَ إِنَّ الصَّبْرَ ثَوَابُهُ الْجَنَّهُ وَ شَهْرُ الْمُوَاسَاه وَ هُوَ شَهْرٌ یَزِیدُ اللَّهُ فِی رِزْقِ الْمُؤْمِنِ فِیهِ وَ مَنْ فَطَّرَ فِیهِ مُؤْمِناً صَائِما کَانَ لَهُ بِذَلِکَ عِنْدَ اللَّهِ عِتْقُ رَقَبَهٍ وَ مَغْفِرَهٌ لِذُنُوبِهِ فِیمَا مَضَى»؛ یعنی «و آن، ماه صبر است و پاداش صبر بهشت است و نیز ماه همیاری است و نیز ماهی است که خدا روزی مؤمن را در آن فزونی بخشد و هر کس در آن مؤمن روزه‌داری را افطاری دهد در نزد خدا پاداش آزادی یک بنده و آمرزش گناهان گذشته‌‏اش را دارد.»

نکتۀ اولی که لازم است به آن توجه شود، این است که ماه رمضان به  دلیل نورانیتی که دارد، انسانِ مؤمن را در مسیر انجام شرعیات و اخلاقیات یاری می‌رساند. این نورانیت آثار فراوان دیگری مثل افزایش رزق و برکت دارد که فعلاً موضوع بحث نیست.

نکتۀ دوم دربارۀ انتساب‌هایی است که رسول خدا صلی الله علیه و آله به این ماه شریف می‌دهد؛ چرا ایشان در بین مسائل مختلف، مثلاً می‌فرماید ماه صبر و ماه توبه و مواسات؟ شاید به این دلیل باشد که این ویژگی‌ها و خصلت‌ها بیشتر در این ماه نمود دارد و یا آثار بهتری در روح  و جان مؤمنین در پی دارد و یا اینکه ثواب بیشتری را شامل می‌شوند. در واقع رسول خدا صلی الله علیه و آله به عنوان فرد بزرگواری که از جانب خداوند تمام علم و حکمت عالم در وجود ایشان جمع شده، مسیرهای بهره‌برداری بهتر از این ایام را به ما تعلیم می‌دهند و لذا به صورت مختصر و مفید به بهترین شاخصه‌های رفتاری اشاره می‌کنند.

نکتۀ سوم دربارۀ فرازهای این خطبه است؛ حضرت می‌فرماید رمضان، ماه صبر است. امیرالمؤمنین علیه‌السلام به نقل از رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود «الصَّبْرُ ثَلَاثَهٌ صَبْرٌ عِنْدَ الْمُصِیبَهِ وَ صَبْرٌ عَلَى الطَّاعَهِ وَ صَبْرٌ عَنِ الْمَعْصِیَه»؛ یعنی صبر سه قِسم است: صبر هنگام مصیبت، صبر بر طاعت خدا و صبر در معصیت. مسئله صبر در قرآن نیز بسیار مطرح است و خداوند همواره دعوت به صبر می‌کند؛ از جمله آنکه در آیۀ۱۵۵ سورۀ بقره فرمود «وَ لَنَبْلُوَنَّکُمْ بِشَیْ‏ءٍ مِنَ الْخَوْفِ وَ الْجُوعِ وَ نَقْصٍ مِنَ الْأَمْوالِ وَ الْأَنْفُسِ وَ الثَّمَراتِ وَ بَشِّرِ الصَّابِرین‏»؛ یعنی ما قطعاً شما را به چیزی از خوف و گرسنگی و کمبود مال و جان و محصولات مبتلا می‌کنیم؛ (در این بین) صابران را بشارت بده. و یا در آیۀ۲۲ سوره رعد می‌خوانیم «وَ الَّذینَ صَبَرُوا ابْتِغاءَ وَجْهِ رَبِّهِمْ وَ أَقامُوا الصَّلاهَ وَ أَنْفَقُوا مِمَّا رَزَقْناهُمْ سِرًّا وَ عَلانِیَهً وَ یَدْرَؤُنَ بِالْحَسَنَهِ السَّیِّئَهَ أُولئِکَ لَهُمْ عُقْبَى الدَّار»؛ یعنی عده‌ای هستند که به خاطر رسیدن به (درجۀ) وجه پروردگارشان صبر پیشه می‌کنند و در این حال نماز را اقامه کرده و از آنچه روزی‌شان شده در سرّ و علن، انفاق و بدی را با خوبی دفع می‌کنند؛ برای اینها عاقبت نیکویی است. طبق آیات بعد، این عده وقتی با اجداد و همسران و فرزندان صالحشان وارد بهشت می‌شوند، ملائک خطاب به آنها می‌فرمایند «سَلامٌ عَلَیْکُمْ بِما صَبَرْتُمْ‏ فَنِعْمَ عُقْبَى الدَّار»؛ یعنی «سلام بر شما به پاس صبری که [ در برابر عبادت ، معصیت و مصیبت داشتید ] قطعاً فرجام این سرا نیکوست.»

بعد فرمود این ماه، ماه مواسات است. یاری‌رسانی و مواسات در قبال همنوعان از ضرورت‌های رفتاری هر فرد مؤمن و صاحب وجدانی محسوب می‌شود؛ به‌ویژه در شرایط فعلی که جامعه با چالش اقتصادی مواجه است، ضرورت این امر بیش از گذشته احساس می‌شود؛‌ از این رو نیاز است قشری از جامعه که توانایی یاری‌رسانی به مستعضفان و مستمندان را دارند، به این کار مبادرت کنند؛ امام کاظم علیه‌السلام در حدیثی فرمود: «ما تَقَرَّبَ المُؤمِنُ إلَى اللَّهِ‏ عزّ وجلّ بِشَی‏ءٍ أفضَلَ مِن مُواساهِ المُؤمِنِ، وهُوَ قَولُهُ تَعالى‏: «لَنْ تَنالُوا الْبِرَّ حَتَّى تُنْفِقُوا مِمَّا تُحِبُّونَ؛ مؤمن با چیزى برتر از مواسات نسبت به مؤمن، به خداوند عزّوجل نزدیک نشده است، و این، همان سخن خداى متعال (در قرآن) است که: «هرگز به نیکوکارى نخواهید رسید تا این که از آنچه دوست دارید، انفاق کنید.» امام محمدباقر علیه‌السلام نیز در روایتی تفسیری، یکی از بایسته‌های رفتاری مؤمنان آخرالزمان را همین ویژگی معرفی کرده و فرمودند: منظور از «وَاَلْعَصْرِ؛ سوگند به عصر» عصر خروج قائم است. درباره «إِنَّ اَلْإِنْسانَ لَفِی خُسْرٍ؛ همانا انسان در خسران است» فرمودند یعنی بین دشمنان ما دچار خسران هستند و منظور از عمل صالح در فراز «وَ عَمِلُوا اَلصّالِحاتِ» مواسات و یاری‌رسانی به برادران مؤمن است؛ اَلْعَصْرِ؛ عصر خروج القائم.إِنَّ اَلْإِنْسانَ لَفِی خُسْرٍ، یعنی: أعداءنا. إِلاَّ اَلَّذِینَ آمَنُوا، یعنی: بآیاتنا.وَعَمِلُوا اَلصّالِحاتِ، یعنی: بمواساه الإخوان…» (کمال‌الدین و تمام‌النعمه شیخ صدوق، ج۲، ص۶۵۶)