قرآن چگونه تمسخر اقوام را تهدید ملی می‌داند؟

در ماه مبارک رمضان، هر روز با «آیات زندگی‌ساز» همراه باشید؛ مجموعه‌ای از آیات قرآن کریم به همراه تفسیر کوتاه و کاربردی که راهنمای زندگی و سعادت هستند و با این آیات، روزهای ماه مبارک رمضان را با کلام خداوند نورانی‌تر کنیم.

حجت‌الاسلام والمسلمین عباس اشجع اصفهانی:

«یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا لَا یَسْخَرْ قَوْمٌ مِنْ قَوْمٍ عَسَیٰ أَنْ یَکُونُوا خَیْرًا مِنْهُمْ وَلَا نِسَاءٌ مِنْ نِسَاءٍ عَسَیٰ أَنْ یَکُنَّ خَیْرًا مِنْهُنَّ ۖ وَلَا تَلْمِزُوا أَنْفُسَکُمْ وَلَا تَنَابَزُوا بِالْأَلْقَابِ ۖ بِئْسَ الِاسْمُ الْفُسُوقُ بَعْدَ الْإِیمَانِ ۚ وَمَنْ لَمْ یَتُبْ فَأُولَٰئِکَ هُمُ الظَّالِمُونَ؛ ای اهل ایمان! نباید گروهی گروه دیگر را مسخره کنند، شاید مسخره شده ها از مسخره کنندگان بهتر باشند، ونباید زنانی زنان دیگر را [مسخره کنند] شاید مسخره شده ها از مسخره کنندگان بهتر باشند، و از یکدیگر عیب جویی نکنید و با لقب های زشت و ناپسند یکدیگر را صدا نزنید؛ بد نشانه و علامتی است اینکه انسانی را پس از ایمان آوردنش به لقب زشت علامت گذاری کنند. و کسانی که [از این امور ناهنجار و زشت] توبه نکنند، خود ستمکارند».

* نهی از مسخره کردن و لقب‌های ناشایست

بسم الله الرحمن الرحیم؛ «آیه ۱۱ سوره حجرات» به موضوع مهم «مسخره کردن دیگران و دادن نسبت‌های ناروا و عناوین زشت به افراد یا گروه‌های اجتماعی» می‌پردازد.

این آیه کاربرد بسیار مهمی در زندگی امروزی ما دارد. اگرچه همه آیات قرآن کریم کاربرد عملی در زندگی دارند، اما این آیه به طور خاص به رفتارهایی اشاره می‌کند که متأسفانه در میان جوانان، دختران، پسران و بزرگسالان به وفور مشاهده می‌شود.

بسیاری از مردم بدون توجه به آثار مخرب این عادات و رفتارهای ناشایست، آن‌ها را انجام می‌دهند.

خداوند متعال در این آیه می‌فرماید: «یا أیها الذین آمنوا؛ ای کسانی که ایمان آورده‌اید».

این خطاب به مؤمنان است، کسانی که به اسلام ایمان دارند.

در ادامه می‌فرماید: «لا یسخر قوم من قوم؛ هیچ قومی، قوم دیگر را مسخره نکند».

این عبارت به صراحت هرگونه مسخره کردن اقوام مختلف را نهی می‌کند، خواه قوم لر، کرد، ترک یا هر قوم دیگری باشد. این نشان می‌دهد که مسخره کردن اقوام و گروه‌های مختلف انسانی از منظر قرآن کریم مذموم و ناپسند است و با «روح ایمان» سازگاری ندارد.

در ادامه آیه، خداوند دلیل منطقی بر نهی از تمسخر را بیان می‌کند: «عسی أن یکونوا خیراً منهم؛ چه بسا آنها (قومی که مسخره می‌شوند) از اینها (مسخره‌کنندگان) بهتر باشند».

به عبارت دیگر، قومی که مورد تمسخر قرار می‌گیرد، ممکن است خصوصیات و ویژگی‌های مثبتی داشته باشد که مسخره‌کنندگان از آن بی‌خبرند.

همچنین در مورد زنان نیز همین حکم جاری است: «ولا نساء من نساء؛ و هیچ گروهی از زنان، گروه دیگری از زنان را مسخره نکنند».

این آیه به روشنی بیان می‌کند که مسخره کردن دیگران، چه در سطح فردی، چه اجتماعی و چه قومی، عملی ناپسند است که روابط انسان‌ها را مختل می‌کند و اتحاد و همبستگی مسلمانان و مؤمنان را از بین می‌برد.

* به جای لقب‌های زشت، باید لقب‌های نیکو به یکدیگر داد

بخش دیگر آیه به موضوع «عیب‌جویی» می‌پردازد: «ولا تلمزوا أنفسکم؛ و از یکدیگر عیب‌جویی نکنید». متأسفانه برخی افراد همواره در پی یافتن عیب و ایراد دیگران هستند و منتظرند تا ببینند چه کسی خطایی مرتکب می‌شود تا بتوانند او را سرزنش کنند.

این رفتار نه تنها مصداق غیبت است، بلکه عیب‌جویی نیز محسوب می‌شود و مسئولیت اجتماعی سنگینی برای فرد به بار می‌آورد. وقتی خبر عیب‌جویی به گوش فرد مورد نظر می‌رسد، طبیعتاً آن رابطه مثبتی که قبلاً وجود داشته، از بین می‌رود.

این‌ها فرامین قرآن کریم است برای کسانی که قرآن را تلاوت می‌کنند و در ماه رمضان در انتظار ثواب‌های الهی هستند. باید توجه داشت که ثواب‌های قرآن در گرو عمل به آیات آن است.

بخش دیگر آیه به موضوع لقب‌دادن می‌پردازد: «ولا تنابزوا بالألقاب؛ و به یکدیگر لقب‌های زشت ندهید». همه نهی‌هایی که در این آیه آمده، در واقع ترغیب به عکس آن رفتارهاست. یعنی به جای لقب‌های زشت، باید لقب‌های نیکو به یکدیگر داد.

سپس خداوند فرموده است: «بئس الاسم الفسوق بعد الإیمان؛ چه بد است نام زشت (فسق) پس از ایمان».

یعنی برای کسی که مؤمن به خدا، رسول، اسلام، ائمه معصومین و قرآن است، شایسته نیست که اسم‌ها و القابی که حاکی از فسق و فجور و زشتی است، به دیگران نسبت دهد.

در پایان آیه آمده است: «و من لم یتب فأولئک هم الظالمون؛ و کسانی که توبه نکنند، آنان ستمکارانند».

این بدان معناست که اگر کسی از این رفتارهای ناپسند توبه کند، خداوند توبه او را می‌پذیرد، اما اگر توبه نکند، جزو ظالمان محسوب می‌شود. و می‌دانیم که ظالم در قرآن کریم بسیار نکوهش شده است.

امیدوارم با ترک این خصوصیات ناپسند که خداوند متعال در این آیه از آن‌ها نهی فرموده، از زمره ظالمان نباشیم و از آثار مثبت عمل به این دستورات الهی بهره‌مند شویم.