آیه ۲۵۵ سوره بقره به «آیهالکرسى» مشهور است. پیشوایان دین، این آیه را از پرفضیلت ترین آیات قرآن دانسته و آثار و برکات بسیاری برای قرائت آن بیان داشته‌اند.
معرفی آیه
«اللَّهُ لَا إِلَٰهَ إِلَّا هُوَ الْحَیُّ الْقَیُّومُ ۚ لَا تَأْخُذُهُ سِنَهٌ وَلَا نَوْمٌ ۚ لَهُ مَا فِی السَّمَاوَاتِ وَمَا فِی الْأَرْضِ ۗ مَنْ ذَا الَّذِی یَشْفَعُ عِنْدَهُ إِلَّا بِإِذْنِهِ ۚ یَعْلَمُ مَا بَیْنَ أَیْدِیهِمْ وَمَا خَلْفَهُمْ ۖ وَلَا یُحِیطُونَ بِشَیْءٍ مِنْ عِلْمِهِ إِلَّا بِمَا شَاءَ ۚ وَسِعَ کُرْسِیُّهُ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضَ ۖ وَلَا یَئُودُهُ حِفْظُهُمَا ۚ وَهُوَ الْعَلِیُّ الْعَظِیمُ»
خدای یکتا که جز او هیچ معبودی نیست، زنده و قائم به ذات [و مدّبر و برپا دارنده و نگه دارنده همه مخلوقات] است، هیچ گاه خواب سبک و سنگین او را فرا نمی گیرد، آنچه در آسمان ها و آنچه در زمین است در سیطره مالکیّت و فرمانروایی اوست. کیست آنکه جز به اذن او در پیشگاهش شفاعت کند؟ آنچه را پیش روی مردم است [که نزد ایشان حاضر و مشهود است] و آنچه را پشت سر آنان است [که نسبت به آنان دور و پنهان است] می داند. و آنان به چیزی از دانش او احاطه ندارند مگر به آنچه او بخواهد. تخت [قدرت و سلطنت] او آسمان ها و زمین را فرا گرفته و نگهداری آنان بر او گران و مشقت آور نیست؛ و او بلند مرتبه و بزرگ است.
به مناسبت وجود کلمه‌ى «کرسى» در این آیه، رسول اکرم صلى الله علیه وآله آن را «آیهالکرسى» نامید.
وجود روایاتى منقول از پیامبر صلى الله علیه وآله، ائمه علیهم‌السلام و صحابه درباره این آیه، نشان مى‌دهد که شهرت آن به «آیهالکرسى» به صدر اسلام و عصر پیامبر برمى‌گردد.
فضیلت آیهالکرسی و قرائت آن
جامعیت «آیهالکرسى» در ترسیم رابطه خداوند با آفریدگانش به ویژه انسان، موجب امتیاز این آیه بر دیگر آیات شده و مفسران را واداشته تا با اهتمامى ویژه به شرح آن بپردازند، یا در این باره تألیفات مستقلّى ارائه کنند.[۲]
در این آیه، شانزده مرتبه نام خداوند و صفات او مطرح شده است؛ به همین سبب آیهالکرسى را شعار و پیام توحید دانسته‌اند. هر چند در قرآن بارها شعار توحید با بیانات گوناگون مطرح شده است، مانند: «لا إِلهَ إِلَّا اللَّهُ»، ولى در هیچ کدام آنها مثل آیهالکرسى در کنار شعار توحید، صفات خداوند مطرح نشده است.
درباره فضیلت این آیه و فواید و آثار و نیز قرائت دائم آن، روایات فراوانى از پیامبر و امامان معصوم علیهم السلام نقل شده است؛[۳] که البته به صدور همه آنها از معصومان اطمینان نداریم، اما فراوانى آنها و نقل در کتاب‌هاى معتبر حدیثى شیعه و اهل سنت و نیز سازگارى بخش فراوانى از آنها با مضامین بلند آیه به ما اطمینان مى‌بخشد که دست‌کم، بخشى از این روایات به طور قطع از معصوم صادر شده است و همین امر موجب مى‌شود تا در برابر آنچه ضعیف است و به صدور آن اطمینان نداریم با مسامحه عمل کنیم؛ به ویژه با توجه به روایتى صحیح که این آیه را مشتمل بر اسم اعظم خداوند مى‌داند که هرگاه خداوند با آن اسم خوانده شود، هر دعایى را مستجاب مى‌کند.[۴]
از پیامبر صلى الله علیه وآله درباره فضیلت و منزلت این آیه نقل شده که آیهالکرسى سید آیه‌ها و بهترین آیه قرآن است[۵] و همه خیرهاى دنیا و آخرت را در بر دارد[۶] و از گنجینه رحمت در زیر عرش الهى نازل و به پیامبر اعطا شده است.[۷]
از امام على علیه‌السلام نقل شده که فرمود: پس از شنیدن این سخن از پیامبر، هیچ شبى را بدون قرائت آن به سر نیاوردم و هر شب سه بار در دو رکعت بعد از نماز عشاء و در وتر و هنگام خواب آن را مى‌خواندم.[۸]
درباره آثار و برکات این آیه از پیامبر صلى الله علیه وآله نقل شده است که هر کس صد بار آیهالکرسى را بخواند، به منزله کسى است که خداوند را در تمام عمر خود، عبادت کرده[۹] و قرائت آن با قرائت ربع قرآن برابر است.[۱۰] از امام صادق علیه‌السلام نیز نقل شده که آیهالکرسى به منزله‌ى قلّه رفیع قرآن است و بزرگترین مقام را در میان آیات دارد.[۱۱]
از پیامبر صلى الله علیه وآله نقل شده که قرائت آن، شخص و فرزندان و خانه او را از برخى حشرات موذى حفظ مى‌کند و قرائت آن پس از نماز واجب، قارى را تا نماز دیگر در ذمّه خداوند قرار مى‌دهد و قرائت آن هنگام خواب، شخص را تحت حفاظت دو فرشته درمى‌آورد و چیزى جز مرگ مانع ورود او به بهشت نیست و خداوند خود، او را قبض روح خواهد کرد و چونان کسى باشد که در رکاب پیامبران به شهادت رسیده است و در هر خانه‌اى خوانده شود، شیطان و جنیان از آن دور مى‌شوند. این آیه بر پنجاه کلمه مشتمل است و هر کلمه پنجاه برکت دارد… کسى که آن را با سه آیه نخست سوره مؤمن در صبح بخواند تا شب و اگر در شب بخواند تا صبح در امان باشد و هر کس آن را با دو آیه آخر سوره بقره در گرفتارى‌ها بخواند، خداوند به فریادش رسد.[۱۲]
از ابوالحسن علیه‌السلام نقل شده که هر کس آن را هنگام خوابیدن بخواند ـ إن شاء اللّه ـ از درد فلج در امان باشد و هر کس بعد از نماز واجب بخواند، حیوان نیش‌دار به او آسیب نرساند.[۱۳]
حدیثى از امام صادق علیه‌السلام نیز قرائت این آیه را براى رفع ترس مؤثر مى‌داند. در حدیث دیگرى از آن حضرت آمده است که هر کس یک بار آیهالکرسى را بخواند، خداوند هزار امر ناخوشایند را از او در دنیا برمى‌گرداند که کمترین آن، فقر است و هزار امر ناخوشایند را در آخرت از او برمى‌گرداند که کمترین آن، عذاب قبر است؛ ولى من از این آیه، براى صعود به درجات بالاتر کمک مى‌گیرم.[۱۴]
در روایتى که امام سجاد علیه السلام از پیامبر صلى الله علیه وآله نقل کرده (و نیز روایتى به نقل از ابن مسعود)[۱۵] به قرائت دو آیه بعد از آیهالکرسى نیز سفارش شده است. بر پایه این روایت، پیامبر فرمود: هر کس چهار آیه از اول سوره بقره و آیهالکرسى با دو آیه بعد از آن و سه آیه آخر بقره را بخواند، در جان و مالش بدى نبیند و شیطانى به او نزدیک نشود و قرآن را فراموش نکند.[۱۶]
گویا همین حدیث سبب شد تا بعدها آیهالکرسى در میان شیعیان، عنوانى براى هر سه آیه تلقى شود. آن دو آیه با آیهالکرسى پیوندى عمیق و تأثیرى شگرف در تربیت روح انسان دارد.
پانویس
المیزان، ج ۲، ص ۳۳۷.
کتابنامه قرآن کریم، ج ۱، ص ۷۹-۸۰.
الدرّالمنثور، ج ۲، ص ۸ـ۱۴؛ منهج‌الصادقین، ج ۲، ص ۹۴ـ۹۸؛ ابن کثیر، ج ۱، ص ۳۱۲ـ۳۱۴.
ابن کثیر، ج ۱، ص ۳۱۵.
ابن‌کثیر، ج ۱، ص ۳۱۴؛ قرطبى، ج ۳، ص ۱۷۵.
الدرّالمنثور، ج ۲، ص ۶؛ آیهالکرسى، ص ۳۳.
الدرّالمنثور، ج ۲، ص ۸؛ آیهالکرسى، ص ۳۶.
الدرّالمنثور، ج ۲، ص ۸؛ الامالى، شیخ طوسى، ص ۵۰۹.
بحارالانوار، ج ۸۹، ص ۲۶۳؛ نورالثقلین، ج ۱، ص ۲۵۸.
ابن کثیر، ج ۱، ص ۳۱۳.
بحارالانوار، ج ۸۹، ص ۲۶۷؛ عیاشى، ج ۱، ص ۱۳۶.
آیهالکرسى، ص ۴۱ـ۶۲؛ ابن کثیر، ج ۱، ص ۳۱۵.
الکافى، ج ۲، ص ۶۲۱.
عیّاشى، ج ۱، ص ۱۳۶.
مجمع‌البیان، ج ۲، ص ۶۲۶.
الکافى، ج ۲، ص ۶۲۱.
منابع
دائره المعارف قرآن کریم، سید محمود دشتى، ج ۱، ص ۴۲۶-۴۲۹.
تفسیر نور، محسن قرائتی، ج ۱، ص ۳۹۹.
ثبت دیدگاه