حجیت حکم حاکم اسلامی در اعلام رؤیت هلال

در ماه مبارک رمضان، هر روز با «راهنمای رمضان» همراه شما هستیم؛ این مجموعه با بیان احکام شرعی مربوط به ماه مبارک رمضان به همراه نظرات مراجع عظام تقدیم شما فرهیختگان می شود.

حجت‌الاسلام والمسلمین سید محمدتقی محمدی شیخ :

* احکام و کیفیت برگزاری نماز عید فطر از منظر مراجع تقلید

یکی از پرسش‌های مهم پیرامون عید فطر، مربوط به نماز این عید و شیوه صحیح برگزاری آن است.

نماز عید فطر از شعائر مهم اسلامی است که احکام و ویژگی‌های خاصی دارد و دیدگاه‌های متنوعی درباره نحوه برگزاری آن میان مراجع عظام تقلید وجود دارد.

این نماز را می‌توان به دو صورت برگزار کرد:

به صورت فرادا (انفرادی)

به صورت جماعت

چنانچه فرد تمایل به اقامه نماز به صورت فرادا داشته باشد، کیفیت آن به تفصیل در کتاب شریف مفاتیح‌الجنان ذکر شده است و مکلف می‌تواند مطابق با دستورالعمل‌های مندرج در آن عمل نماید.

در خصوص برگزاری نماز عید فطر به صورت جماعت، دیدگاه‌های متفاوتی میان مراجع عظام تقلید وجود دارد.

مشهور مراجع تقلید بر این باورند که نماز عید فطر را می‌توان به صورت رجاء (به امید مطلوبیت) به جماعت برگزار نمود. این به معنای آن است که برگزاری جماعت برای این نماز، به صورت قطعی ثابت نشده، اما به امید آنکه مطلوب شارع مقدس باشد، می‌توان آن را به جماعت اقامه کرد.

مقام معظم رهبری دیدگاه متفاوتی در این خصوص دارند. ایشان در ابتدا فتوا داده بودند که برگزاری نماز عید فطر به صورت جماعت، تنها در صورتی صحیح است که امام جماعت از منصوبین ایشان باشد. طبق این دیدگاه، مکلفین می‌توانستند با نیت جماعت به چنین امامی اقتدا کنند.

اما در فتوای متأخر، مقام معظم رهبری این حکم را توسعه داده و فرموده‌اند:

اقامه نماز عید فطر به صورت جماعت در هر مکانی که برگزار شود، چه در شهر و چه در روستا، و در مساجد مختلف صحیح است. بر اساس این فتوا، مکلفین می‌توانند به هر امام جماعتی که نماز عید فطر را اقامه می‌کند، اقتدا نمایند و از ثواب و فضیلت این نماز بهره‌مند شوند، بدون آنکه شرط انتصاب از سوی مقام رهبری برای امام جماعت وجود داشته باشد.

این تحول در فتوا، زمینه مشارکت گسترده‌تر مؤمنین در نماز جماعت عید فطر را فراهم آورده و موجب رونق بیشتر این شعیره اسلامی شده است. مکلفین می‌توانند با توجه به مرجع تقلید خود، یکی از این روش‌ها را برای برگزاری نماز عید فطر انتخاب نموده و از برکات معنوی آن بهره‌مند شوند.

* حجیت حکم حاکم اسلامی در اعلام رؤیت هلال

یکی از مسائل مهم پیرامون عید فطر، مسئله اعلام رؤیت هلال و حجیت حکم حاکم اسلامی در این زمینه است.

این موضوع از آن جهت اهمیت دارد که تعیین روز عید فطر مستقیماً با اتمام ماه مبارک رمضان و احکام متعدد مرتبط با آن پیوند خورده است.

در شرایطی که مقام معظم رهبری به عنوان حاکم اسلامی، حکم به رؤیت هلال شوال و اعلام روز عید فطر می‌نمایند، این سؤال مطرح می‌شود که آیا این حکم برای مقلدین سایر مراجع تقلید نیز الزام‌آور است؟

خصوصاً در مواردی که مبنای صدور حکم (مانند رؤیت با چشم مسلح)، مورد پذیرش برخی مراجع دیگر نباشد.

در این خصوص، دیدگاه فقهی مهمی وجود دارد که بر اساس آن، اگر مرجع تقلید فرد، اصل حجیت حکم حاکم را پذیرفته باشد، التزام به این حکم برای مقلدین آن مرجع نیز لازم است، حتی اگر آن مرجع تقلید، مبنای صدور حکم (مثل رؤیت با چشم مسلح) را قبول نداشته باشد.

به عنوان مثال، مراجع عظامی همچون آیت‌الله مکارم شیرازی، آیت‌الله نوری همدانی، آیت‌الله صافی گلپایگانی و آیت‌الله جوادی آملی، حجیت حکم حاکم اسلامی در مسئله اعلام رؤیت هلال را پذیرفته‌اند. بنابراین، اگر مقام معظم رهبری به عنوان حاکم اسلامی، بر اساس رؤیت هلال با چشم مسلح، حکم به اعلام عید فطر نمایند، این حکم برای مقلدین این مراجع نیز الزام‌آور خواهد بود، اگرچه ممکن است این مراجع شخصاً رؤیت با چشم مسلح را معتبر ندانند.

نکته مهم این است که در چنین مواردی، ملاک، پذیرش اصل حجیت حکم حاکم توسط مرجع تقلید است، نه پذیرش مبنا یا منشأ صدور حکم.

به عبارت دیگر، اگر مرجع تقلید شخص، حکم حاکم اسلامی را در موضوع رؤیت هلال حجت می‌داند، مقلدین آن مرجع نیز باید به این حکم عمل کنند، صرف نظر از اینکه آیا مبنای صدور حکم (مانند رؤیت با چشم مسلح) مورد تأیید آن مرجع هست یا خیر.

بنابراین، حکم صادره از سوی مقام معظم رهبری در خصوص اعلام روز عید فطر، برای مقلدین ایشان و همچنین مقلدین سایر مراجعی که حجیت حکم حاکم را پذیرفته‌اند، لازم‌الاتباع خواهد بود، هرچند ممکن است این مراجع در مبانی فقهی خود، رؤیت با چشم مسلح را معتبر ندانند.