مروری بر اعمال شب عید سعید فطر

حضرت سیدالساجدین(ع) به فرزندانش در مورد شب عید فطر سفارش می کردند که ارزش این شب را کمتر از شب قدر ندانند.
مرحوم آیت الله میرزا جواد ملکی درباره مراقبت شب عید فطر، ضمن بیان مطالبی می نویسد: خداوند ماه رمضان را میدان مسابقه عبادت خود قرار داده و بندگانش را در روز عید فرا خوانده تا برای گرفتن جوایز و هدایا جمع شوند.

** حقیقت عید

عید زمانی است که خداوند متعال برای جایزه دادن و بهره‏مند کردن بندگان از نعمت ها، آن را در میان روزها انتخاب می‏کند تا برای گرفتن خلعت ها و عطایا جمع شوند و به همگان اعلام کرده است که به درگاه او روی آورده و با اعتراف به بندگی و آمرزش خواستن از گناهان و عرضه نیازها و آرزوهایشان برای او تواضع نمایند.

خداوند نیز در تمام این موارد به آنان وعده اجابت و اعطایی بالاتر از آرزوهایشان، بلکه بالاتر از آنچه در دل بشری خطور کرده؛ داده است و دوست دارد در چنین روزی به او خوش گمان بوده و جانب امیدواری به قبول خداوند و آمرزش و عطای او را بر جانب ترس از رد و عذابش ترجیح بدهند و ناامید ورشکسته در این روز از معنی عید غافل و سرگرم آرایش خود برای مردم و کف زدن و شانه کردن مو بوده و از امر مهم درخواست عطوفت و رحمت پروردگار غافل است.

چنین شخصی به جای انس در مجالس پاکان و خواص پروردگار جهانیان، پیامبران و رسولان و شهدا و صدیقین، با چهارپایانی مانند خود خو گرفته و درجات بهترین جاهای بهشت را رها و به طبقات جهنم چسبیده است و بالاتر، پناه خدای متعال و جبار آسمان‏ها و زمین را به چسبیدن به زمین و عالم طبیعت فروخته است. چه ورشکستگی آشکار و بزرگی!

خلاصه خداوند ماه رمضان را میدان مسابقه عبادت خود قرار داده و بندگانش را در روز عید فرا خوانده تا برای گرفتن جوایز و هدایا جمع شوند.

** گروه های مختلف در برابر عید

مردم در رابطه با عید به چند دسته تقسیم می‏شوند:

۱- عده‏ای روزه را تکلیفی بیش ندانسته و فقط با خودداری از خوردن و نوشیدن، خود را به ناراحتی می‏اندازند اما اعضای بدن خود را از گناهان حفظ نکرده و با دروغ و غیبت، روزه خود را نقض کرده و با تهمت، افترا، فحاشی و آزار، روزه خود را از بین می‏برند و در عین حال با کمال اطمینان، خود را از فرمانبرداران می‏پندارند و گمان می‏کنند که بر پروردگار جهانیان منتی دارند ولی نمی‏دانند که با گناهان و نادانی شان نزد عاقلان رسوا شده و روزه آنان مورد قبول خدای خدایان قرار نمی‏گیرد.

چنین کسانی اگر در عید به عنایت خدای متعال خوش گمان بوده و در مکان نماز گزاردن خود از پروردگارشان آمرزش بخواهند، شاید خداوند متعال هنگام اعطای جوایز، آنان را نیز مورد آمرزش خود قرار داده و با فضل خود بعضی از پاداش های خود را نصیب آنان نماید.

۲- دسته‏ای نیز می‏دانند که این خداست که در تکالیف بر آنان منت داشته و روزه‏ای کامل است که همراه با بازداشتن اعضای بدن باشد. از این رو مواظب اعضای بدن خود نیز هستند اما گاهی خلافی از آنان سر زده و با بیم و امید مرتکب گناهی می‏گردند؛ با ناراحتی روزه گرفته و به اندازه‏ای که حال دارند مستحبات را به جا می‏آورند. کارهای خوب و بد را با هم مخلوط نموده و با ترس و خجالت، حیا و امیدواری وارد عید می‏شوند.

خداوند آمرزش، پاداش و تبدیل گناهان به کارهای نیک را به آنان وعده داده و با عطایای خود پاداش عبادت های آنان را به طور کامل و به گونه‏ای که بالاتر از آرزویشان باشد، به آنان عنایت می‏کند.

۳- گروهی از روی عادت و با غفلت روزه گرفته و در ماه رمضان نیز مانند سایر ماه‏ها در غفلت به سر برده، مرتکب گناهان شده و از روی عادت نیز وارد عید می‏شوند.

سرنوشت این گروه، به خواست خداوند بستگی دارد. ممکن است عنایت خدا شامل حال آنان شده و فقط به خاطر فرا رسیدن عید یا به جهت کرامت بعضی از اعمال نیکوکاران، آنان را مورد آمرزش خود قرار دهد، یا بدی کردارشان، آنان را از رحمت خداوند خارج نموده و به ورشکستگان ملحق شوند.

۴- دسته‏ای ندای خداوند را در این ماه لبیک گفته و با تمام توان در مراقبت دستورات الهی تلاش کرده و برای به دست آوردن رضای خدای متعال در پی به دست آوردن تمامی خیرات هستند و عبادات زیادی به جا می‏آورند در حالی که دل های آنان به سبب آگاهی خود به کوتاهی در شکرگزاری نعمت تشریف، با این ندا ترسان بوده، و قدر منت خداوند متعال بر آنان، به خاطر اجازه به نزدیکی به او و خدمت و عبادت او را می‏دانند.

خداوند متعال هم خدمت آنان را قبول، از سعی آنان تشکر می‏کند و با کرامت ها و انواع عنایات خود، آنان را پاداش می‏دهد؛ با هدایت های بیشتر، آنان را بزرگ داشته، با نور قرب خود آنان را می‏پوشاند و آنان را به دوستان برگزیده‏اش ملحق می‏نماید.

۵- گروهی نیز ندای خداوند متعال، سختی گرسنگی و شب زنده‏داری را برای آنان از بین برده، با اشتیاق و شکرگزاری، حتی با شادمانی و مستی با آن روبه رو شده، برای رفتن و مسابقه جدیت به خرج داده، با روح و عقل خود به خوبی خطاب خدای خدایان را اجابت می‏کنند، برای از بین بردن حجاب با بذل جان همت کرده و با قرب به او، به مراد رسیده و به پروردگار بندگان متصل شده‏اند.

پروردگارشان آنان را به خوبی پذیرفته، نزدیک کرده و در پناه خود، در جایگاه صدق به همراه دوستان و برگزیدگانش می‏نشاند؛ با جام لبریز خود آنان را سیراب کرده و به زیبایی، نور، شادمانی و سروری می‏رسند که کسی توان تصور آن را نداشته، چشمی آن را ندیده و کسی از آن چیزی نگفته است.

** عید فطر، اعطای پاداش عبادات بندگان

روز عید زمان آشکار شدن آثار اعمال ماه رمضان و اعطای پاداش عبادت های آن می‏باشد. بنابراین کسی که به خوبی از خداوند متعال در شب عید مراقبت نموده، کوتاهی‏های خود را در ماه رمضان، در شب فطر جبران نماید و خود را برای عید آماده کند و از بندگان صالح خدا شود، امید است همانگونه که خدای متعال آنان را در روز عید قبول می‏کند، او را نیز پذیرفته، و او را از الطاف خاص خودم محروم ننماید، و بعد از اعتراف به کوتاهی در عبادت و جبران آن، خداوند او را مورد محاسبه دقیق قرار نداده و با او نیز مانند بندگان گرامی اش و شهدا و صدیقین که شایسته بخشش او هستند رفتار کند.

** اهمیت عبادت در این شب‏

عبادت در این شب بسیار مهم است. از امام سجاد (ع) روایت شده است که به فرزندانش در مورد این شب سفارش کرده و می‏فرمود که «این شب کمتر از آن شب نیست» و منظور حضرت شب قدر بود. با این کلام تصریح می‏کند که شب فطر کمتر از شب قدر نیست.

بنابراین لازم است عمل کننده در این شب بیش از شب قدر جدیت نماید. زیرا این شب علاوه بر این که به این جهت شرافت دارد؛ وقت پاداش و آخر کار نیز بوده و به همین جهت احتیاج به جدیت زیاد دارد.

** اعمال شب عید فطر

اول– مهمترین کارها در این شب بعد از جستجوی ماه و دیدن آن، خواندن دعایی است که هنگام دیدن ماه خوانده می‏شود و در صحیفه سجادیه آمده است و نیز سلام و تضرع کامل به نگهبان شبش که از معصومین (ع) است و توسل به آنان جهت جدیت ایشان در اصلاح اعمال این ماه او. همچنین باید اعمال ماه رمضان و خود، دل، روح، ضمیر، ظاهر، باطن، تمامی وجود و جزء جزء وجود خود را تسلیم آنان نموده و از آنان بخواهد که واسطه شده و از خدا بخواهند او را تا رمضان آینده و تمامی عمر موفق بدارد.

به طور کلی باید قصد او در این توسل اصلاح تمام مفاسد ماه، سال و عمرش بوده و تمام نواقصش را کامل نماید. باید در تملق گفتن و لطیف نمودن معانی تضرع، توسل و تسلیم خیلی جدیت کرده و امیدواری کامل خود را به پذیرش آنان آشکار نماید، و به خاطر آنان به درگاه خداوند شکرگزاری کند.

آنگاه این شب را با همان اعمال قلبی و بدنی که در شب های قدر گفتیم، مگر اعمال مخصوص به هر کدام از آن شب ها زنده بدارد.

دوم– غسل به هنگام غروب.

سوم– بعد از نوافل مغرب در حالی که دست های خود را بلند کرده است بگوید ˈیا ذا المن و الطول، یا مصطفی محمد و ناصره، صلّ علی‏ محمّد و آل محمّد، و اغفر لی کلّ ذنب احصیته، و هو عندک فی کتاب مبینˈ آنگاه سجده کرده و صد بار در سجده بگوید:«اتوب إلی اللّه» سپس حاجت خود را بخواهد که اگر خدا بخواهد برآورده می‏گردد.

چهارم– بعد از نماز مغرب، عشا، صبح و عید این تکبیر را بگوید ˈالله اکبر لا اله الا الله و الله اکبر و لله الحمد، الله اکبر و الحمد لله علی ما هداناˈ بهتر است این تکبیر را در پی این نمازها ترک نکند.

پنجم– مستحب است بعد از نماز مغرب و عشا دو رکعت به جا آورده در رکعت اول بعد از سوره فاتحه صد بار سوره اخلاص و در رکعت دوم بعد از سوره فاتحه یک بار سوره اخلاص بخواند. آنگاه قنوت خوانده، به رکوع رود، سجده کند و سلام بدهد. آنگاه سجده کرده و در سجده صد بار بگوید ˈاتوب الی اللهˈ

** زکات فطره

ششم– خارج نمودن فطریه نیز یکی از اعمال این شب است و در روایت آمده «اگر فطریه خارج نشود، روزه رد خواهد شد» و «فطریه نقص زکات مال را از بین می‏برد. روزه با آن کامل شده و مانند صلوات فرستادن بر پیامبر در نماز است. و همانگونه که کسی در نمازش بر پیامبر صلوات نفرستد، نماز ندارد، همانگونه هم کسی که عمدا آن را ترک کند روزه ندارد.»

هدف مهم ما در این مختصر این است که انسان عاقل را توجه بدهیم که باید درباره قراردادن این حکم اندیشه نموده که در مقابل این بخشش کم، چه فواید بزرگی قرار داده شده است و سپس خدا را شکر کند و ببیند که آیا ندادن این مال اندک (حدود سه کیلو گندم یا جو…) با تصدیق دین، فرمایشات سید رسولان (ص) و سلامت عقل سازگاری دارد یا نه؟

چگونه ایمان با ندادن یک صاع جو که دادن آن باعث رستگاری دهنده آن، ایمنی از خطر مرگ و کامل شدن روزه و زکات است، و ندادن آن در بردارنده خطر مرگ و رد شدن روزه است، سازگاری دارد؟

چگونه ممکن است صاحب عقل سلیم از دادن این مال خودداری کند حتی ممکن نیست هیچ عاقلی احتیاط را در این مورد از دست بدهد و اگر این دفع ضرر و این استفاده هم نبود، عاقل باید از مالک دین و دنیایش درباره ندادن این مال اندک خجالت می‏کشید، بعد از این که در قرآن روی آن تاکید شده و وعده رستگاری به دهنده آن داده شده و بر نماز مقدم شده است، آنجا که می‏فرماید «حتما رستگار شد کسی که زکات داد و با ذکر نام خدا نماز خواند.»

چرا با دستورات کسی که تو را مکلف به دادن ذره‏ای از عطایای بزرگ و فراوان خود که نزد تو است نموده است، مخالفت می‏کنی، در حالی که او ضامن رزق تو و زن و فرزندت می‏باشد و می‏تواند در صورت مخالفت، تو را از عطایای خود محروم نماید و علاوه بر عطایای زیادی که به تو نموده است، به تو وعده رستگاری، کامل شدن روزه و زکات و برطرف نمودن خطر مرگ حاضر تا پایان عمر داده است.

منشا ندادن این مال چیزی جز ضعف ایمان و اسلام و پستی و زشتی یا واگذاری خاص از جانب خداوند است پناه بر خدا از تمام این امور.

هفتم– از مهمترین اعمال این شب زیارت امام حسین (ع) است.

برگرفته از کتاب: المراقبات نوشه مرحوم آیت الله میرزا جوادآقا ملکی تبریزی