شب قدر، شبی است که در آن تمام امور، جزءبه‌جزء، بر اساس حکمت خداوند مشخص و تمام مسائل سرنوشت‌ساز مقدر می‌شود.
قرآن کریم عنایت ویژه‌ای به شب قدر دارد؛ شبی که از آن به‌عنوان شب نزول قرآن کریم و برکت‌ها و نعمت‌های فراوان برای انسان‌ها تعبیر شده است، طبق روایت‌های مستند و معتبر، شب قدر از آغاز خلقت وجود داشته و به‌عنوان زمانی برای تعیین تقدیر معین شده است.
با مرور آیات مربوط به شب قدر به بررسی منزلت و شأن این شب مهم و لحظات پربرکت آن پرداخته است.
زمانی برای توبه از گناهان
خداوند در آیات دوم و سوم سوره مبارکه دخان می‌فرماید: «وَالْکِتَبِ الْمُبِینِ؛ إِنَّا أَنزَلْنَهُ فى لَیْلَهٍ مُّبَرَکَهٍ إِنَّا کُنَّا مُنذِرِینَ؛ سوگند به این کتاب آشکار؛ که ما آن را در شبى پربرکت نازل کردیم، ما همواره انذارکننده بودهایم.»
خداوند متعال در دومین آیه سوره مبارکه دخان به قرآن کریم سوگند یاد می‌کند و می‌فرماید: «قسم به این کتاب آشکار»، درواقع کتابی را که دارای محتوای روشن و مشخص، دستورات سازنده، برنامه‌های منسجم و دقیق و معارف آشکار و صحیح است، مورد سوگند قرار می‌دهد و مشخص است که وقتی چنین سوگند بزرگی، آن هم از طرف خداوند متعال که تمام آیاتش حق است، بیان می‌شود، باید در ادامه این سوگند نکته‌ای مهم وجود داشته باشد؛ اما آن چه نکته‌ای است که خداوند برای توجه دادن مردم به آن، به قرآن کریمش قسم یاد کرده است؟
در ادامه و در آیه سوم همین سوره، حقیقت را مشخص کرده و می‌فرماید: «إِنَّا أَنزَلْنَهُ فى لَیْلَهٍ مُّبَرَکَهٍ إِنَّا کُنَّا مُنذِرِینَ؛ به‌درستی که ما قرآن را در شب پربرکتی نازل کرده‌ایم.»، از آنجایی که کلمه مبارک به‌معنی چیز سودمند، همیشگی، پایدار و در یک کلمه خیر کثیر است، شب مبارک هم باید شبی باشد که سرمنشأ تمام خوبی‌ها و سودهای حقیقی باشد. بیشتر مفسران، این شب را به همان «شب قدر» تعبیر کرده‌اند که سراسر خیر و برکت است. قرآن کریم در همین شب به‌طور یکپارچه بر پیامبر اسلام(ص) نازل شده است و سرنوشت مخلوقات و مقدرات هم در آن تعیین می‌شود.
در عین حال همان طور که قرآن سراسر خیر است و خیرش شامل حال افرادی می‌شود که به آن مراجعه کنند، شب قدر هم همین طور است و هر کسی که آن را عظیم بداند و برای بهره‌مند شدن از آن تلاش کند، خیر فراوان این شب نصیب او هم می‌شود.
در ادامه آیه هم دلیل نزول قرآن کریم در شب قدر را بیان می‌کند و تأکید می‌فرماید که دلیل این کار، انذار و بیم دادن بوده است: «إِنَّا کُنَّا مُنذِرِینَ؛ ما همواره انذارکننده بودهایم». نکته قابل توجه این است که هرچند پیامبران خدا هم به‌قصد بیم دادن از عاقبت بدی‌ها و هم به‌منظور بشارت دادن خیرات آمده‌اند، اما چون یکی از دلایل اصلی دعوت آن‌ها بیم دادن مردم کافر و مشرک بوده، در بیشتر موارد از عبارت انذار و بیم دادن استفاده شده است. بر اساس چنین تعبیری می‌توان گفت که یکی از وظایف مسلمانان در شب قدر، توبه و استغفار از گناهان گذشته است.
شب تعیین سرنوشت
در آیه چهارم از سوره مبارکه دخان می‌فرماید که: «فِیهَا یُفْرَقُ کلُّ أَمْرٍ حَکِیمٍ؛ در آن شب که هر امرى طبق حکمت خداوند تنظیم می‌شود.»، طبق این آیه شریفه،شب قدر را می‌توان شب سرنوشت‌سازی دانست که تقدیرات در طول یک سال آینده در همان شب تعیین می‌شود، درواقع خداوند متعال در آیه چهارم سوره مبارکه دخان بر این نکته تأکید می‌فرماید که شب قدر، شبی است که در آن تمام امور، جزءبه‌جزء، بر اساس حکمت خداوند تفصیل داده و مشخص شده و تمام مسائل سرنوشت‌ساز در همان شب مقدر می‌شود.
نکته قابل توجه این است که در این آیه، به عبارت «امر حکیم» اشاره شده تا مشخص شود که تقدیر و سرنوشتی که در شب قدر برای تمام مخلوقات و از جمله انسان‌ها رقم می‌خورد، حکیمانه و تغییرناپذیر است. البته این نکته در روایت‌های بسیاری از اهل‌بیت علیهم السلام هم آمده است که در شب قدر تمام مقدرات یک سال آینده انسان‌ها شامل زندگی‌ها، مرگ‌ها، رزق‌ها و بسیاری از امور دیگر مشخص می‌شود.
شب نزول قرآن
آیه ۱۸۵ سوره مبارکه بقره نیز به مطلب مهمی در رابطه با شب قدر اشاره می‌فرماید: «شهْرُ رَمَضانَ الَّذِى أُنزِلَ فِیهِ الْقُرْءَانُ هُدًى لِّلنَّاسِ وَ بَیِّنَتٍ مِّنَ الْهُدَى وَ الْفُرْقَانِ فَمَن شهِدَ مِنکُمُ الشهْرَ فَلْیَصُمْهُ وَ مَن کانَ مَرِیضاً أَوْ عَلى سفَرٍ فَعِدَّهٌ مِّنْ أَیَّامٍ أُخَرَ یُرِیدُ اللَّهُ بِکمُ الْیُسرَ وَ لایُرِیدُ بِکمُ الْعُسرَ وَ لِتُکمِلُوا الْعِدَّهَ وَ لِتُکَبِّرُوا اللَّهَ عَلى مَا هَدَاکُمْ وَ لَعَلَّکمْ تَشکُرُونَ؛ (آن چند روز معدود) ماه رمضان است که قرآن براى راهنمایی مردم و نشانههاى هدایت و فرق میان حق و باطل در آن نازل شده، پس آن‌کس که در ماه رمضان در حضر باشد روزه بدارد و آن‌کس که بیمار یا در سفر باشد روزهاى دیگرى را به‌جاى آن روزه بگیرد، خداوند راحتى شما را مىخواهد نه زحمت، هدف این است که این روزها را تکمیل کنید و خدا را بر اینکه شما را هدایت کرده بزرگ بشمرید و شاید شکرگزاری کنید.»
در قرآن به مسلمانان دستور داده شده که روزهای ماه رمضان را روزه بگیرند، چون این ماه از ماه‌های دیگر برتر و مهم‌تر است؛ اما دلیل برتری این ماه بر سایر ماه‌های سال چیست که برای عظمت آن باید روزه بگیریم؟ در آیه ۱۸۵ سوره مبارکه بقره پاسخ آن این طور بیان شده که: چون شب قدر در این ماه قرار گرفته و قرآن کریم در شب قدر که یکی از شب‌های این ماه است، بر پیامبر اسلام(ص) نازل شده است؛ بنابراین به‌برکت نزول قرآن در شب قدر، مؤمنین تمام روزهای این ماه را روزه بگیرند.
نکته قابل توجه این است که روزه گرفتن در ماه رمضان در دین‌های دیگر هم توصیه شده است و جالب اینکه بسیاری از کتاب‌های آسمانی از جمله تورات، انجیل، صحف و زبور هم در همین ماه بر پیامبران خدا علیهم السلام نازل شده‌اند، در نتیجه می‌توان گفت که ماه رمضان، ماه تربیت و پرورش انسان‌ها است و از آنجایی که تربیت و آموزش بدون تعلیم و برنامه دقیق و منسجم امکان‌پذیر نمی‌شود، کتاب‌های آسمانی از جمله قرآن کریم در همین ماه نازل شده‌اند.
در عین حال نقطه عطف این آموزش‌ها و مرکز ثقل تعیین سرنوشت، همان شب نزول قرآن یعنی شب قدر است. پس وظیفه مؤمنین در این شب این است که با تلاوت و تأمل در آیات قرآن کریم در تمام ماه مبارک رمضان و به‌خصوص شب قدر، جسم و جان خود را از آلودگی گناهان شست‌وشو دهند و پاک کنند.
تهیه و تنظیم: مریم مرتضوی
ثبت دیدگاه