موسم رمضان در سبک زندگی امیرالمؤمنین حضرت علی (ع)، به عنوان محدوده‌ای زمانی برای تمرین و تبیین تربیت دینی و دنیایی، بازخوانی مسئولیت‌های فردی و اجتماعی مؤمنان، توجه به همه ابعاد کمال مادی و معنوی، توجه به پیش‌نیازهای مادی برای حیات معنوی و توجه به پیش نیازهای معنوی برای سعادت در حیات مادی است
در میان صاحب‌نظران اسلامی، فعالیت‌ها و اقدام‌های سیاسی، تعاریف و مراتب مختلف دارد. برخی آن را از امور دنیا و آثار آن را منحصر در اقتدار و حکومت می‌بینند و برخی دیگر آن را هدف نهایی اندیشه و رسالت دینی و مرتبط با اجرای دستورهای دینی می‌دانند.
با این توصیف، ممکن است از یک‌سو اقدامات عملی و تهدیدآمیزی همچون جهاد و درگیری‌های نظامی در مناسبت‌ها و موسم‌های دینی امری پسندیده نباشد و از سوی دیگر برخی از سر خیرخواهی، این موسم را فرصتی برای زهد، تقوا و بندگی بدانند و عابدان و ذاکران را بهره‌مندان راستین این ماه بخوانند.
سیره امیرالمؤمنین حضرت علی(ع) در ماه رمضان در رفتارها و موضع گیری‌های عبادی، اخلاقی و عرفانی منحصر نمی‌شود، بلکه نقش‌آفرینی در بحرانی‌ترین تنش‌های سیاسی مانند جنگ بدر که از نخستین معارضه‌های مستقیم حکومت پیامبر اسلام با مشرکان مکه بود، یکی از رفتارهای تأکیدشده از دیدگاه امیرالمؤمنین حضرت علی(ع) و افتخاری برای ایشان است. این جنگ پس از نزول آیه وجوب روزه رمضان و در هفدهم رمضان سال دوم هجری رخ داد و حضرت علی بن ابی طالب همراه پیامبر در طول سفر، عهده‌دار حمل پرچم سیاه رنگی به نام عقاب بود.
همچنین در رمضان سال هفتم هجری، امیرالمؤمنین حضرت علی(ع)، فرماندهی گروهی صد نفره را برای فتح فدک عهده‌دار شد. امام در این لشکرکشی، سپاهیان را شب هنگام حرکت می‌داد تا دشمن از هدف ایشان آگاهی نیابد. عملیات نظامی فدک با تدبیر و درایت، بدون خونریزی به پیروزی رسید و این منطقه یهودی‌نشین فتح شد.
یکی دیگر از نقش‌آفرینی‌های سیاسی نظامی امیرالمؤمنین در ماه رمضان، فرماندهی و حمل لوای رسول خدا در فتح مکه است. این فتح به دلیل جایگاه معنوی مکه و رویارویی با قریشیان که خویشان رسول خدا و مهاجران بودند، اهمیت خاصی داشت. فتح مکه در رمضان سال هشتم هجری رخ داد. علت واگذاری لوا به حضرت علی (ع)، پیشگیری از هرگونه خشونت و زیاده‌روی فاتحان مسلمان بود.
بدین‌ترتیب دیگر ائمه و علویان به سیره حضرت علی(ع) در اجرای نقش‌های مهم سیاسی نظامی در موسم‌های عبادی و مذهبی مانند رمضان تمسک جستند. چنان که بلاذری در کتاب خود یادآور می‌شود: هنگامی که امیرالمؤمنین حضرت علی بن ابی طالب در رمضان سال چهلم هجری در مسجد، به وسیله عبدالرحمن بن ملجم ترور شد، حضرت حسین بن علی(ع) در مدائن بود و فرماندهی سپاهی را برای مبارزه با شامیان بر عهده داشت.
استفاده از عوامل و محرک‌های معنوی در تدابیر سیاسی
در مکتب اهل‌بیت تشکیل حکومت براساس مبانی و آموزه‌های اسلامی از اهداف اصلی و همیشگی بود، هرچند که رخدادهای گوناگون، دسترسی به این امر را دشوار یا محال می‌ساخت و ایشان را وادار به تقیه می‌کرد که نوعی تدبیر سیاسی بود.
یکی از مبانی اصیل در سیره اهل‌بیت، ارائه رویکردی جامع با در نظر گرفتن مصالح و مفاسد دینی و دنیایی است. چنان که پیروی از سیره آنان، تأمین‌کننده کمال و سعادت دینی و دنیایی بود. پیوند، مرتبط ساختن و درهم تنیدن نمادها و شعائر سیاسی و مذهبی، یکی از ابزارهای مهم ایجاد این رویکرد است. از این رو، شاید نخستین اقدامات نظامی و سیاسی پیامبر در جنگ بدر و سپس فتح مکه در رمضان، تأکیدی بر این رویکرد است.
در حیات سیاسی-اجتماعی امیرالمؤمنین حضرت علی(ع) مواردی مشاهده می‌شود که یک موسم و شعار دینی و معنوی، به عنوان محور و مرکز یک تحول سیاسی قرار داده شده است. یکی از آنها، ماجرای حکمیت میان نمایندگان امیرالمؤمنین حضرت علی(ع) و معاویه است. این رخداد سیاسی پیشنهاد و خواست اولیه امیرالمؤمنین حضرت علی(ع) نبود، اما شرایط و تعهدهای دینی مانند استناد به آیات و آموزه‌های قرآن کریم و سنت نبوی و تعیین ماه رمضان به عنوان زمان آغاز و پایان داوری می‌توانست تا حدودی مبانی و معیارهای دینی را یادآور شود. در عصر حاضر نیز می‌توان با قرار دادن برخی از تحولات سیاسی و اجتماعی فراگیر و مؤثر، در مناسبت‌ها و موسم‌هایی چون محرم یا رمضان، شرایط و زمینه اثرگذاری باورها و مبانی دینی را در این تحولات فراهم کرد.
امروزه برخی آیین‌ها و مناسک دینی و مذهبی، چنان دچار تحریف و انحراف شده‌اند که نه تنها عالمان، بلکه عموم متدینان از آن بیزاری می‌جویند. در این میان، مصلحت‌اندیشی، اجتهاد در مقابل نص، عرفی‌زدگی و سهل‌گیری در احادیث و دلایل سنن، همگی بسترساز ظهور و بروز بدعت‌ها و انحراف‌ها در آیین‌ها و شعائر دینی خواهند بود.
با مطالعه سیره حضرت علی(ع) به ویژه دوره پس از تشکیل حکومت، درمی‌یابیم که به‌دلیل فراهم آمدن برخی لوازم و زمنیه‌های امر به معروف و نهی از منکر، پاره‌ای اصلاحات در امور اجتماعی، سیاسی، فرهنگی و قومیتی در کوفه و دیگر سرزمین‌های اسلامی رخ داده است، اما در امور و موسم‌های اجتماعی، اصلاحات کمتری صورت گرفته است. شیخ طوسی در نقل حدیثی از امام صادق (ع) می‌گوید: «آن هنگام که امیرالمؤمنین(ع) به کوفه وارد شد، فرزندش حسن را فرمان داد که مردم را از نماز مستحبی به صورت (تراویح) در ماه رمضان نهی کند، اما مردم مقاومت کردند و فریاد واعمراه سر دادند.»
چنان که از اعتراض مردم برداشت می‌شود، نماز تراویح را عمر بن خطاب بنیان نهاده بود و به منابع دینی مستند نیست. از این‌رو امیرالمؤمنین حضرت علی(ع) در ابتدای ورود به کوفه و در آغاز ماه رمضان، پیش از هر اقدامی، مردم را از استمرار این بدعت نهی فرمود. پیش از این نیز رسول خدا در برخورد با بدعتی مانند آنچه خلیفه دوم بنیان نهاد، فرموده بود:
این‌گونه امور معصیت هستند. آگاه باشید که هر بدعتی هرچند در عبادات گمراهی است و هر گمراهی‌ای به آتش ختم می‌شود. سنتی کم سهل و آسان بهتر است برای شما از بدعتی زیاد، طولانی و سخت.
منابع:
ensani.ir و کتب تاریخ الاسلام و طبری
ثبت دیدگاه