با مطالعه سیره شخصی حضرت علی(ع) در رمضان، می‌توان با وجود اهتمام ایشان به مناسک، آداب و تکالیف الزامی و ارشادی این ماه، دغدغه‌هایی مبتنی بر حفظ سلامتی و بهداشت را متوجه شد.
یکی از مواردی که می‌توان از آن به عنوان سیره حضرت در رمضان با رویکرد بهداشت و سلامت یاد کرد، تأکید بر خوردن غذا در سحر و افطار است، زیرا در غیر این صورت ممکن بود، برخی به دلیل زهد و تقوا و برخی به دلیل بی‌توجهی و سستی، اهتمام چندانی به دو وعده غذایی تأکید شده است، یعنی افطاری و سحری نداشته باشند. امیرالمؤمنین حضرت علی(ع) در حدیثی پس از تأکید بر خوردن غذا در این دو وعده به لحاظ تبیین ضرورت، خوردن دست کم نصف خرما در افطار و جرعه‌ای آب در سحرگاه را لازم می‌داند.
حضرت در روایتی دیگر، درک فضایل و عبادات ماه رمضان را در گرو رعایت سلامت و تأمین نیازهای اساسی بدن معرفی می‌کند و بهره‌مندی از برکات روزه را بسته به خوردن غذا در سحرگاه و شب زنده‌داری را بسته به خواب میانه روز می‌داند. توصیه بر استفاده از برخی مواد غذایی مانند خرما و حلوایی متشکل از روغن و آرد گندم و جو و مسواک زدن پس از خوردن غذا در سحری و پیش از خوردن غذا در افطار از اموری هستند که بر تأکید امیرالمؤمنین حضرت علی(ع) بر بهداشت و سلامت در رمضان دلالت دارند.
سفارش امام به مقدم داشتن نماز به هنگام افطار، مگر در زمانی که غذا مهیا و سفره گسترانیده شده، از توصیه‌هایی است که خاستگاه بهداشتی دارد، زیرا بو و غذای آماده نه تنها از میزان توجه در نماز می‌کاهد، بلکه ممکن است به جهت ترشح بزاق مواد هضم‌کننده غذا، آسیب‌هایی را برای بدن به دنبال داشته باشد. در حدیثی حضرت تأخیر کردن در سحری خوردن در زمان متصل به اذان صبح و تسریع در خوردن افطار در زمان متصل به اذان مغرب را سفارش می‌کند.
به نظر می‌رسد سیره حضرت در استفاده از مواد غذایی همچون خرما، نان جو، نمک و شیر در ماه رمضان دارای ملاحظه‌های بهداشتی است. از این‌رو می‌توان، نوع و کیفیت موادغذایی را از مواردی دانست که حضرت در ماه رمضان بدان اهتمام دارد، البته نباید از یاد برد که ممکن است نوع، کیفیت و زمان استفاده از موادغذایی و یا دیگر توصیه‌های بهداشتی، با ملاحظه شرایط محیطی و منطقه‌ای حجاز یا کوفه صورت گرفته باشد، از این‌رو، استخراج اصول و رویکردهای ثابت و متغیر سیره معصومان در عرصه‌های گوناگون محیطی و در شرایط مختلف زمانی و مکانی، موضوعی است که نیاز به پژوهشی جامع دارد.
خضوع، خلوص و خیرخواهی
بروز و جهت‌گیری فضایل اخلاقی و عرفانی در جزئی‌ترین رفتار و سلوک شخصی به‌عنوان رفتار و سیره متکی بر خاستگاه اخلاقی حضرت در رمضان یاد می‌شود. از مصادیق این سیره، سفره غذای حضرت در موسم رمضان است. سادگی، بی‌پیرایگی، سالم، بهداشتی و حلال بودن از ویژگی‌های ظاهری سفره افطار حضرت بود.
امیرالمؤمنین حضرت علی(ع) چنانچه خود به آن تصریح می‌کند مراتب کمال و معرفت را حتی در فرصت‌هایی چون خوردن و نوشیدن جست‌وجو می‌کرد. در گزارشی، امیرالمؤمنین(ع) در پاسخ به اظهار شگفتی عدی بن حاتم از سادگی سفره ایشان که متشکل از آب، نان جو و نمک بود، علت ترتیب چنین غذایی را تهذیب و قانع ساختن نفس بیان می‌کند.
این نکته را نباید از یاد برد که شاید محروم نگهداشتن خود از نعمت‌های الهی، اصل برتر در سیره اهل‌بیت نیست و آنچه در این گونه، رفتارها تأکید می‌شود، اصل تربیت و خودسازی است. یکی دیگر از توصیه‌های حضرت، تکبر نداشتن و پذیرش دعوت دیگران است که با حدیثی از رسول خدا بر آن تأکید می‌کرد.
اعتدال و میانه‌روی
عبادت، زهد، بخشش، کار، تفکر و هر امری که ممکن است در حالت عادی راه سعادت و کمال دانسته شود، در صورت خروج از مسیر اعتدال و میانه‌روی ممکن است به گمراهی و ضلالت برسد. این آسیب در موسم‌های مذهبی نه تنها موجب دل‌زدگی مؤمنان، بلکه در تعارض با فلسفه و حکمت عبادات است، یکی از مواردی که از فراموشی حکمت عبادات و خروج از مسیر اعتدال حکایت می‌کند، پافشاری بر موارد رخصت داده شده به وسیله خداوند است. امیرالمؤمنین حضرت علی (ع) افرادی را که روزه خود را در سفر افطار می‌کنند، چنین می‌ستاید: «برگزیدگان شما، کسانی هستند که چون به مسافرت می‌روند، نماز را شکسته به جای می‌آورند و روزه را افطار می‌کنند».
در این رویکرد، افرادی که در رمضان، روزه خود را به دلیل وجود عذری افطار می‌کنند، نسبت به کسانی که در هر شرایطی روزه می‌گیرند، مقرب‌تر هستند. جامع بودن در رفتار و سلوک معنوی، به معنای در نظر گرفتن همه جنبه‌ها و شرایط کمال و سعادت است، این جامع بودن در جزئی‌ترین رفتارها و کردارهای شخصی و اجتماعی جاری است.
هدف‌گذاری معنوی در زندگی مادی
در سبک زندگی اهل‌بیت بهره‌مندی از نعمت‌های دنیوی خانواده و لذت‌های مادی، مانعی در تعالی و سعادت معنوی نخواهد بود و با مدیریت و برنامه‌ریزی می‌توان آنها را مقدمه‌ای برای دست‌یابی به سعادت پایدار آخرت قرار داد. بدین ترتیب مناسبت‌ها و موسم‌های دینی می‌توانند تعیین‌کننده مسیر زندگی مادی باشند، در این سبک، اموری چون تشکیل خانواده نه تنها تهدید نیست، بلکه فرصتی برای رسیدن به کمال معنوی شناخته می‌شود.
با بررسی اجمالی سیره معصومان و برای نمونه امیرالمؤمنین حضرت علی(ع) در موسم‌ها و مراسم دینی، درمی‌یابیم که ایام و مناسک مذهبی به معنای دوری گزیدن از جامعه و زندگی عادی نیست، بلکه به اموری چون دید و بازدید، اطعام، صله ارحام و رسیدگی به همسر و فرزندان با دقت و حساسیتی بیشتر از دیگر ایام توجه و توصیه می‌شود.
یکی از رفتارهایی که به خوبی مبین این رویکرد است، ازدواج در موسم رمضان است. برای مثال، رسول گرامی اسلام در ماه رمضان، پیوندی را که براساس آداب و سنن اسلامی با جشن، شادی و اطعام همراه است، برگزار کرد و بنا به نقل برخی از منابع، ازدواج امیرالمؤمنین حضرت علی(ع) و حضرت فاطمه(س) در ماه رمضان اتفاق افتاده است. بنابراین، موسم رمضان در سیره معصومان ماه بهره‌مندی، نشاط و ساختن زندگی دنیا بر اساس باورهای معنوی است.
تکیه افراط‌گونه بر جاذبه‌ها و دافعه‌های معنوی و غفلت از تدبیر در زندگی مادی برای بهره‌مندی بهتر از فضایل معنوی، موجب می‌شود که بستر بروز عجب در مؤمنان فراهم آید و یا تدبیر زندگی معنوی در تعارض با تدبیر در زندگی مادی معرفی گردد، از این رو می‌توان با به کارگیری تدابیر و رویکردهای مادی، شرایط جسمی، روحی و محیطی مناسبی را برای بهره‌مندی بیشتر از فضایل و برکات معنوی فراهم ساخت.
البته باید توجه داشت دوری از اموری که ممکن است زمینه‌ساز محروم ماندن از رشد معنوی شود از رویکردهای اهل‌بیت در نظام زندگی مادی است. سبک زندگی امیرالمؤمنین علی(ع) در رمضان، متأثر از این رویکرد است، زیرا وی روزه‌دار را از اموری منع می‌کند که او را دچار ضعف، سستی جسمی و روحی و یا وسوسه به ترک روزه کند.
منابع: سایت ensani.ir و کتب مسند الإمام علی و بحار الانوار.
ثبت دیدگاه