دعا، یکی از موضوعات مهمی است که در قرآن و روایات معصومان(ع) بسیار مورد تاکید قرار گرفته و حتی از برترین عبادت‌ها شمرده شده است، چنانچه امام صادق(ع) در مورد جایگاه دعا فرمود: «افْضَلُ الْعِبادَهِ الدُّعا»؛ هیچ عبادتی بالاتر از دعا نیست.
در روایت از پیامبر گرامی اسلام(ص) نیز آمده است: «عَمَلَ الْبِرِّ کلُّهُ نِصْفُ الْعِبادَهِ وَ الدُّعا نِصْفٌ»؛ تمام اعمال نیک انسان، تنها نیمی از عبادت بوده و نیم دیگر آن، دعا و راز و نیاز با معبود است.
مولای متّقیان، حضرت علی(ع) نیز دعا را چراغ روشن زندگی دنیوی و اخروی دانسته و فرمود: «الدُّعا مِفْتاحُ الرَّحْمَهِ وَ مِصْباحُ الظُّلْمَهِ»؛ دعا کلید رحمت خداوند و چراغ روشنی برای تاریکی‌های دنیا و آخرت است.
طبق روایات، دعا کردن، در ماه رمضان بسیار توصیه شده، چراکه ایام رمضان، یکی از اوقات ویژه اجابت دعا بوده و در آن به دعا کردن بسیار سفارش شده است. پیامبر گرامی اسلام(ص)نیز در دعای شب هشتم ماه رمضان می‌فرماید: خداوندا، این ماه تو است، ماهی که بندگانت را فرمان داده‌ای در آن تو را بخوانند و اجابت دعایشان را بر عهده گرفته‌ای.
هیچ مردمی با دعا بیگانه نیست
یک کارشناس مسائل مذهبی در این خصوص به ایسنا گفت: با بررسی زندگانی ملت‌ها و ادیان مختلف، می‌بینیم که هر کدام برای خود اذکار و ادعیه مخصوصی دارند و هیج جایی پیدا نمی‌شود که مردم آن با دعا بیگانه باشد.
حجت‌الاسلام عزالدین تقی‌زاده با بیان این‌که بهترین دعاهای وارد شده، در قرآن کریم و همچنین از لسان معصومین(ع) است، افزود: در قرآن کریم دعاهای متعدد و بی‌شماری داریم که هم آیات قرآن کریم بوده و همچنین ادعیه‌ای خطاب به خداوند متعال نیز هستند؛ در سخنان و از زبان اهل بیت(ع) نیز دعاهای بسیاری آمده است.
وی با تاکید بر این‌که مفاتیح الجنان شیخ عباس قمی، نمونه‌ای خوب از دایره المعارفی در مورد دعا و اهمیت دعا است، افزود: بهترین ادعیه همان دعاهایی است که در قرآن کریم و از زبان معصومین(ع) وارد شده است.
دعا، روح و جان عبادت است
وی با اشاره به جایگاه دعا در روایات، اظهار کرد: در روایات آمده که “الدعا مخ العباده؛ دعا، روح و جان عبادت است” که این روایت جایگاه والای دعا را نشان داده و بر اهمیت آن در زندگی تاکید دارد؛ به ویژه در ایام نورانی ماه مبارک رمضان که ماه نزول قرآن و ماه مناجات است بسیار اهمیت دارد.
کارشناس مسائل مذهبی با اشاره به این‌که خداوند متعال خود در آیه مبارکه “…ادعونی استجب لکم؛ بخوانید مرا استجابت کنم شما را” مخلوقاتش را به دعا کردن دعوت می‌کند، گفت: بر اساس این آیه مبارکه، خداوند اولین دعوت‌گر به دعا بوده و خطاب به مخلوقات خود و با الطاف عالیه الهی می‌گوید که خواسته‌هایمان را از او طلب کنیم؛ این دعوت بسیار با اهمیت و با ارزش است.
وی با بیان این‌که دعا کردن، به لحاظ روانشناختی نیز اثرات مثبت بسیاری داشته و انسان آسوده و راحت شده و به امید استجابت سبک می‌شود، افزود: خداوند متعال نسبت به دعا و استغاثه بندگانش عنایت و توجه خاصی دارد.
وی با تاکید بر این‌که خداوند متعال هیچ‌گاه بندگانش را از درگاه خود مایوس و منع نکرده است، افزود: خداوند حتی در مورد بندگانی که مرتکب لغزش و گناه شده‌اند نیز خطاب به پیامبر(ص) می‌فرماید: قُلْ یَا عِبَادِیَ الَّذِینَ أَسْرَفُوا عَلَی أَنْفُسِهِمْ لَا تَقْنَطُوا مِنْ رَحْمَهِ اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ یَغْفِرُ الذُّنُوبَ جَمِیعًا إِنَّهُ هُوَ الْغَفُورُ الرَّحِیمُ؛ بگو ای بندگانم که زیاده بر خویشتن ستم روا داشتهاید، از رحمت الهی نومید مباشید، چرا که خداوند همه گناهان را میبخشد، که او آمرزگار مهربان است.
حجت‌الاسلام تقی‌زاده با بیان این‌که دعا ابزار و سلاح دست مومن است، اظهار کرد: مومن از طریق دعا کردن، می‌تواند نیازها و خواسته‌های مادی و معنوی خود را از خداوند متعال طلب کند.
دعا موتور محرکه فعالیت‌های انسان است
وی در بخش دیگری از سخنانش به جایگاه دعا در کلام امام خمینی(ره) نیز اشاره کرد و افزود: امام راحل در این مورد تاکید کردند: این ادعیه انسان را از این ظلمت بیرون می‌برد. وقتی که از این ظلمت بیرون رفت، انسانی می‌شود که برای خدا کار می‌کند، کار می‌کند اما برای خدا؛ این سخنان حضرت امام(ره) تاکید دارد که دعا نشستن و انفعال نیست، بلکه دعا موتور محرکه فعالیت‌های انسان است.
وی در ادامه بخش دیگری از سخنان امام راحل در مورد انسان‌ساز بودن دعا، افزود: در ماه مبارک رمضان که ماه خودسازی و بندگی است، باید تلاش کنیم با تمسک به قرآن و دعاهای صحیح السند، خودمان را بسازیم و از ظرفیت‌های معنوی این ماه با فضیلت بهره‌مند شویم.
کارشناس مسائل مذهبی در بخش دیگری از سخنانش به بیانات مقام معظم رهبری مبنی بر “زیاد نشمردن دعا و طلب تمامی خواسته‌ها از خداوند” اشاره کرد و گفت: نکته بسیار ارزشمندی است، گاه خدای ناکرده ممکن است نسبت به خدا با عقل بشری و قاصر انسانی نگاه کنیم در حالی که خداوند غنی بالذات بوده و خودش دعوت کرده که خواسته‌هایمان را از درگاهش طلب کنیم.
وی در ادامه تاکید کرد: در استجابت دعا نباید تعجیل کنیم و باید با صبر و امید، به خداوند متعال توکل کنیم.
وی با اشاره به جایگاه خاص دعا در ماه مبارک رمضان، تاکید کرد: در این شب‌های نورانی، نجات کل جامعه بشری را از خداوند متعال بخواهیم و برای فرج منجی عالم بشریت دعا کنیم؛ همچنین دعا کنیم که خداوند متعال، شر کرونا را از سر جهان دور کند.
امام علی (ع) در بخشی از نامه ۳۱ نهج‌الابلاغه خطاب به فرزندش حسن(ع) در مورد دعا کردن می‌فرماید: … و از گنجینه‌های رحمت او چیزهایی را درخواست کردی که جز او کسی نمی تواند عطا کند، مانند عمر بیشتر، تندرستی بدن، و گشایش در روزی، سپس خداوند کلیدهای گنجینه های خود را در دست تو قرار داده که به تو اجازه دعا کردن داد، پس هرگاه اراده کردی می توانی با دعا درهای نعمت خدا را بگشایی تا باران رحمت الهی بر تو ببارد. هرگز از تأخیر اجابت دعا ناامید مباش زیرا بخشش الهی به اندازه نیّت است گاه در اجابت دعا تأخیر می شود تا پاداش درخواست کننده بیشتر و جزای آرزومند کامل تر شود، گاهی درخواست می کنی امّا پاسخ داده نمی شود، زیرا بهتر از آنچه خواستی به زودی یا در وقت مشخص، به تو خواهد بخشید، یا به جهت اعطاء بهتر از آنچه خواستی، دعا به اجابت نمی رسد، زیرا چه بسا خواسته هایی داری که اگر داده شود مایه هلاکت دین تو خواهد بود. پس خواسته های تو به گونه ای باشد که جمال و زیبایی تو را تأمین، و رنج و سختی را از تو دور کند. پس نه مال دنیا برای تو پایدار، و نه تو برای مال دنیا باقی خواهی ماند.
دعاهایی که جایگاه خاصی در ماه رمضان دارند
در کتاب «مصباح» شیخ طوسی به نقل از ابو حمزه ثمالی آمده است که حضرت امام زین العابدین علیه السّلام در ماه رمضان بیشتر شب را به نماز می ایستاد و چون سحر می‌رسید، دعایی را می‌خواند؛ ابوحمزه ثمالی، از یاران نزدیک آن حضرت، این دعا را از امام(ع) نقل کرده و به همین سبب، دعا به نام وی یعنی “دعای ابوحمزه ثمالی” شهرت یافته و جایگاه ویژه در سحرگاهان رمضان داشته و بسیار بافضیلت است.
فرازی از دعای ابوحمزه ثمالی
… اللَّهُمَّ إِنَّکَ أَنْزَلْتَ فِی کِتَابِکَ [الْعَفْوَ وَ أَمَرْتَنَا] أَنْ نَعْفُوَ عَمَّنْ ظَلَمَنَا، وَ قَدْ ظَلَمْنَا ، فَاعْفُ عَنَّا، فَإِنَّکَ أَوْلَی بِذَلِکَ مِنَّا، وَ أَمَرْتَنَا أَنْ لا نَرُدَّ سَائِلاً عَنْ أَبْوَابِنَا، وَ قَدْ جِئْتُکَ سَائِلاً فَلا تَرُدَّنِی إِلّا بِقَضَاءِ حَاجَتِی، وَ أَمَرْتَنَا بِالْإِحْسَانِ إِلَی مَا مَلَکَتْ أَیْمَانُنَا، وَ نَحْنُ أَرِقَّاؤُکَ فَأَعْتِقْ رِقَابَنَا مِنَ النَّارِ، یَا مَفْزَعِی عِنْدَ کُرْبَتِی، وَ یَا غَوْثِی عِنْدَ شِدَّتِی، إِلَیْکَ فَزِعْتُ، وَ بِکَ اسْتَغَثْتُ وَ لُذْتُ، لا أَلُوذُ بِسِوَاکَ، وَ لا أَطْلُبُ الْفَرَجَ إِلّا مِنْکَ، فَأَغِثْنِی وَ فَرِّجْ عَنِّی، یَا مَنْ یَفُکُّ الْأَسِیرَ [یَقْبَلُ الْیَسِیرَ] ، وَ یَعْفُو عَنِ الْکَثِیرِ، اقْبَلْ مِنِّی الْیَسِیرَ، وَ اعْفُ عَنِّی الْکَثِیرَ، إِنَّکَ أَنْتَ الرَّحِیمُ الْغَفُورُ.
…خدایا تو خود در قرآن فرمودی که از کسی که به ما ستم روا داشته گذشت کنیم، و ما بر خود ستم ورزیدیم، پس از ما درگذر که حضرتت به گذشت از ما، شایسته تر از ماست، و هم فرمان دادی که فقیری را دست خالی از در خانه هایمان نرانیم، و من اکنون به گدایی از تو به درگاهت آمدم، پس مرا جز با روا شدن حاجتم باز نگردان، و نیز به نیکی درباره بردگانمان امر فرمودی، و هم اینک ما بردگان توییم، پس ما را از آتش دوزخ برهان، ای پناهگاهم به وقت غم و اندوه، ای فریادرس به هنگام سختی، به تو پناه آوردم، و از تو فریادرسی خواستم، به تو پناه آوردم و جز به تو پناه نمی آورم، و جز از تو درخواست گشایش نمی کنم، پس به فریادم رس و گشایشی در کارم قرار ده، ای که اسیر را آزاد می کنی، و از گناه فراوان می گذری، از من عمل اندک را بپذیر، و از گناه بسیارم درگذر، همانا تو مهربان و آمرزنده‌ای.
همچنین قرائت دعای افتتاح نیز یکی از اعمال توصیه شده در ماه مبارک رمضان بوده و از دعاهای شب‌های ماه رمضان است که محمد بن عثمان از نایبان خاص امام زمان (عج) آن را نقل کرده است؛ دعای افتتاح شامل مطالب خداشناسی است و در مواردی به ظهور منجی اشاره دارد.
فرازی از دعای افتتاح:
… وَ شِدَّهَ الْفِتَنِ بِنَا وَ تَظَاهُرَ الزَّمَانِ عَلَینَا فَصَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ [آلِ مُحَمَّدٍ] وَ أَعِنَّا عَلَی ذَلِک بِفَتْحٍ مِنْک تُعَجِّلُهُ وَ بِضُرٍّ تَکشِفُهُ وَ نَصْرٍ تُعِزُّهُ وَ سُلْطَانِ حَقٍّ تُظْهِرُهُ وَ رَحْمَهٍ مِنْک تُجَلِّلُنَاهَا وَ عَافِیهٍ مِنْک تُلْبِسُنَاهَا بِرَحْمَتِک یا أَرْحَمَ الرَّاحِمِینَ.
و سختی فتنه‌ها به سویمان، و از جریان زمان بر زیانمان به درگاه تو شکوه می‌آوریم، بر محمّد و خاندانش درود فرست و ما را در برابر این همه یاری فرما به گشایشی از جانب خویش که زود برسانی، و بدحالی که برطرف کنی، و پیروزی با عزّت برایمان قرار دهی، و سلطنت حقی که آشکارش فرمایی، و به رحمتی که از سویت ما را فرا گیرد، و به سلامتی کاملی که از جانبت ما را بپوشاند، ای مهربانترین مهربانان.
منبع احادیث:
بحارالانوار، جلد ۹۰، ص ۳۰٫
میزان الحکمه، باب ۱۱۸۹، حدیث ۵۵۳۳٫
میزان الحکمه، باب ۱۱۸۹، حدیث ۵۵۱۶ و ۵۵۳۲٫
اقبال الأعمال، ج ۱، ص ۲۶۹٫
کافی، جلد ۲، ص ۴۶۸٫
ثبت دیدگاه