احادیث بسیاری در کتب روایی درباره آداب روزه‌داری موجود است؛ در آستانه ماه مبارک رمضان به بازخوانی ۲۰ مورد از آداب روزه‌داری که در کتاب «کنز المرام فی اعمال شهرالصیام» درج شده است می‌پردازیم. براساس روایات این کتاب، مهمترین ادب و لازمه روزه‌داری حفظ اعضا و جوارح از کار ناشایست است.
در کتب روایی درباره آداب روزه‌داری احادیث بسیاری موجود است. اینک در آستانه ماه مبارک رمضان به بازخوانی ۲۰ مورد از آداب روزه‌داری، که در کتاب معتبر «کنزالمرام فی اعمال شهرالصیام»(صفحه ۵۵) درج شده است، می‌پردازیم:
۱. اعضا و جوارح خود را از کارهای ناشایست باز دارد.
۲. اهتمام به گفتن اذکار و انجام دیگر مستحبات در طول ماه رمضان به منظور درک فیوضات این ماه.
۳. خوشبو کردن خود به عطر و گلاب و امثال آن، چنانچه امام صادق(ع) فرمود: عطر، تحفه روزه‌دار است و در حدیث دیگری فرمود: شخص روزه‌دار اگر اول روز عطر بزند، هرگز عقل خود را از دست نمی‌دهد.
۴. پرهیز از شعر گفتن و شعر خواندن(منظور اشعار جاهلی است که از مضامین ناسالم عاری نبودند).
۵. پاکیزه نگه داشتن دل از پلیدی‌هایی چون کبر، حسد و امثال آنها.
۶. کمتر حمام کردن(به جهت اینکه آب درون دهان نرود).
۷. ترک حجامت(به جهت اینکه ممکن است موجب ضعف روزه‌دار شود)
۸. پرهیز از سرمه‌کشیدن(به جهت اینکه جلب توجه نشود).
۹. پرهیز از مسواک با چوبِ تر(به جهت اینکه آب داخل دهان نرود)
۱۰. اجتناب از بوییدن مشک، ریحان و گل نرجس، ولی دیگر عطرها مانعی ندارد(به جهت اینکه بوی تندی دارند و ممکن است حال روزه‌دار را دگرگون کند)
۱۱. اگر آب در دهان جمع شد، بیرون بریزد.
۱۲. پرهیز از شوخی جنسی با همسر و استراحت زیر یک لحاف، مگر اینکه حایلی در بین باشد.
۱۳. پرهیز از مضمضه و استنشاق، جز در وضو و پرهیز از چشیدن خوردنی و آشامیدنی.
۱۴. نپوشیدن لباسِ تر.
۱۵. پرهیز از نشستن در آب برای بانوان(از جهت مراقبت بر اینکه آب داخل بدن نرود)
۱۶. مکتوم داشتن روزه، برای پرهیز از عُجب و ریا(منظور این است که بواسطه روزه، فخرفروشی نشود)
۱۷. پرهیز از جویدن چیزی در دهان.(مثلا آدامس)
۱۸. ترک حُقنه(دارویی که از طریق مقعد داخل بدن می‌کنند)
۱۹. پرهیز از مسافرت، مگر سفرهای زیارتی و ضروری.
۲۰. دوری از مجالس لهو و لعب و سرگرمی‌های ناپسند( البته همیشه باید از آن اجتناب کرد اما در ماه رمضان توجه بیشتری لازم است)
معنای بازداشتن اعضا و جوارح از کار ناشایست
این مورد از مهمترین آداب روزه‌داری است و در احادیث فراوان به آن تأکید شده است:
۱-امام باقر (ع) خطاب به جابر فرمود:
ای جابر هر کس که ماه رمضان بر او وارد شود، پس روزهایش را روزه بگیرد و قسمتی از شبهایش را به عبادت سپری کند، شکم و شهوتش را کنترل کند، چشم و زبانش را نگهدارد، آزارش را از مردم باز دارد، از گناهان بیرون می‌رود، همانند روزی که از مادر متولد شده است، جابر گفت: چه حدیث نیکویی! حضرت باقر(ع) فرمود: وه چه شرط سختی!
۲-پیامبر اکرم(ص) در همین رابطه فرمود:
هر کس که ماه رمضان بر او وارد شود، در حالی که سالم و تندرست باشد، پس روزها را روزه بگیرد و بخشی از شب‌ها را به عبادت سپری کند، به نمازهای خود اهمیت دهد، به جمعه‌ها و نماز عید مبادرت کند، ثواب شب قدر را درمی‌یابد و به جایزه‌های پروردگار نایل می‌شود.
۳- امام رضا(ع) فرمود:
کسی که ماه رمضان را به قصد قربت و از روی ایمان روزه بگیرد، گناهان گذشته و آینده‌اش آمرزیده می‌شود. برشخص روزه‌دار چیزی نوشته نمی‌شود تا هنگامی که یکی از مفطرات را مرتکب شود و روزه‌اش باطل گردد.
۳) امام باقر(ع) فرمود:
ماه رمضان ماه خداست و روزه‌داران در آن مهمان خدا و اهل کرامت خدا هستند، کسی که ماه رمضان بر او وارد شود، روزهایش را روزه بگیرد، قسمتی از شبهایش را با عبادت سپری کند، از آنچه خداوند حرام کرده اجتناب کند، بدون حساب وارد بهشت می‌شود.
۴) پیامبر اکرم(ص) فرمود:
هر بنده‌ای که روزه‌دار باشد به او فحش بدهند، او در پاسخ بگوید: درود بر شما، من روزه هستم، خداوند منان فرماید: بنده‌ام به روزه پناه برد، او را از آتش من پناه دهید و او را وارد بهشت نمایید.
۵) امام صادق(ع) فرمود:
هنگامی که روزه گرفتی، پس باید چشم و گوش تو نیز از حرام روزه باشد، دست و همه اعضا و جوارح تو نیز از کار ناشایست روزه باشد. وقتی روزه هستی سخن بیهوده مگو، خدمتکارت را اذیت نکن، وقار روزه‌دار در سیمای تو باشد، به جز یاد خدا سخنی مگوی، روز روزه‌داری ات همانند روز افطار تو نباشد.
۶) از امام رضا (ع) نقل است که فرمود:
روزه حجابی است که خدای متعال آن را بر زبان‌ها، گوش‌ها، دیده‌ها و دیگر عضوهای بدن زده تا آن را از آتش جهنم رهایی دهد. در مورد روزه هر عضوی حقی دارد، اگر کسی حق آن عضو را ادا کند، او روزه‌دار می باشد و اگر چیزی از آن فرو گذار شود، به همان مقدار از روزه‌اش کاسته می‌شود.
۷) از رسول گرامی اسلام(ص) روایت شده است که فرمودند:
هر کس ماه رمضان را روزه بگیرد و همه اعضای بدنش را از گناه باز دارد، در درجه حضرت ابراهیم خلیل خواهد بود.
۸)امام صادق (ع) فرمود: «روزه فقط امساک کردن از خوردنی و آشامیدنی نیست، بلکه برای روزه شرایطی هست که باید رعایت شود، تا روزه کامل گردد: یکی از آنها روزه درونی است.
پس هنگامی که روزه بودید: ۱) زبان خود را از دروغ نگهدارید ۲) دیدگان خود را فرو بندید ۳) جدال نکنید ۴) حسد نورزید ۵) غیبت نکنید ۶) مجادله نکنید ۷) دروغ نگویید ۸) با زنان مباشرت نکنید ۹) مخالفت نکنید ۱۰) خشم نگیرید ۱۱) فحش ندهید ۱۲) سخن ناشایست نگویید ۱۳) سست نشوید ۱۴) درگیر نشوید ۱۵) آزار نرسانید ۱۶) ستم نکنید ۱۷) کاری ابلهانه انجام ندهید ۱۸) همدیگر را نرنجانید ۱۹) از یاد خدا غافل نشوید ۲۰) از نماز غفلت نکنید.بر شما باد به: ۱) متانت ۲) سکوت ۳) بردباری ۴) شکیبایی ۵) درستی ۶) دوری از اشرار ۷) پرهیز از سخن گزاف ۸) اجتناب از دروغ ۹) پرهیز از بهتان ۱۰) دوری از خصومت ۱۱) پرهیز از سوء ظن ۱۲) اجتناب از غیبت ۱۳) دوری از سخن چینی.
همواره به یاد آخرت باشید، منتظر فرارسیدن روزگار خود، چشم به راه وعده حتمی پروردگار (فرج قائم آل محمد)، آرزومند پاداش‌های پروردگار باشید، برای ملاقات پروردگار توشه بگیرید، همواره با متانت، با وقار، خاشع، خاضع، بنده‌ای فروتن، نگران، امیدوار، خائف، مشتاق، با دلی پاک و پاکیزه از گناه، با درون صاف و پیراسته از عیب، با بدنی پاکیزه از پلیدی‌ها، با ولایت اللّه و برائت از غیر او، با سکوت مطلق و متانت کامل از هر جهت، با پرهیز در ظاهر و باطن از محرّمات، با خوف و خشیت از حق تعالی در آشکار و نهان، خود را در طول روزه به او بسپاری، و دلت را برای او فارغ گردانی و خودت را به کار بگیری در آنچه فرمان داده و تو را به سوی آن فراخوانده است. اگر همه این‌ها را به طور کامل انجام بدهی، تو حقیقتا روزه هستی، و فرمان او را به جای آورده ای، ولی اگر چیزی را از آن ناقص انجام دهی، به همان مقدار از روزه ات ناقص شده است.
پدرم فرمود: پیامبر اکرم(ص) زنی را مشاهده کرد که در حال روزه به کنیزش دشنام می‌دهد، امر فرمود طعامی را برایش بیاورند، عرضه داشت: یا رسول اللّه من روزه هستم. فرمود: تو چگونه روزه هستی در حالی که کنیزت را فحش دادی؟!
روزه فقط پرهیز از خوردنی و نوشیدنی نیست، بلکه روزه را خداوند حجاب و مانع قرار داده از هر رفتار و گفتار ناشایست، آه چقدر کم است روزه‌دار، وه چقدر زیادند افراد گرسنه.»
مولای متقیان امیر مؤمنان(ع) در این رابطه می‌فرمایند: چه بسا روزه‌داری که از روزه‌داری خود نصیبی به جز گرسنگی و تشنگی ندارد و چه بسا شب زنده‌داری که از شب زنده‌داری چیزی جز رنج و بی‌خوابی به وی عاید نمی‌شود، خوشا خواب زیرکان و افطارشان.»
آری خواب مقربان چون براساس نیت صحیح و قلب طاهر قرار می‌گیرد، از جمله عبادات آنان به شمار می آید، حتی ممکن است ارواح ایشان در عالم قدس با ارواج انبیاء و اولیاء محشور شود و بر قسمتی از اسرار غیبی با رؤیاهای صادقه آگاهی یابند و راهی از راه‌های تقرب ایشان باشد.
افطار فرهیختگان نیز چون بر اساس آگاهی و مطابق با فرمان پروردگار است، از روزه‌داری افراد ریاکار و دغل‌بازی که آن را با حیله و تزویر مخلوط کرده، با عُجب و خود پسندی آمیخته باشند، بهتر است.
پس مهمترین شرط روزه، اجتناب کامل از همه گناهان و حفظ چشم، گوش، شکم، زبان و… از حرام‌های الهی است.
ثبت دیدگاه