ماه مبارک رمضان، ماه روزه، عبادت و خودسازی و به تعبیر پیامبر اکرم(ص) ماه خدا، ماه برکت و رحمت و مغفرت الهی است.
قرآن، روح ماه رمضان است که در کالبد آن دمیده شده و ارزش و عظمت آن را چند برابر کرده است، قرآن، قلب ماه رمضان است، که بدون این قلب و ضربان آن، جوهره حقیقت در رگ‌های حیات معنوی روزه داران به جریان نمی‌افتد، قرآن بهار دل‌ها، و ماه رمضان، بهار قرآن است،
چنانکه امام باقر(ع) فرمود: «لکل شیء ربیع و ربیع‌القرآن شهر رمضان؛ برای هر چیز بهاری است، و بهار قرآن ماه رمضان است»، این ماه در نزد خدا از بهترین ماه‌ها است و روزهای آن بهترین روزها و شب‌های آن بهترین شب‌ها و ساعات و لحظه‌های آن بهترین ساعات و لحظه‌ها است.
این ماه، ماهی است که شما دعوت به مهمانی خدا شده‌اید و شما را در این ماه جزء خوبان و کریمان خدا قرار داده است نفس‌هایتان در این ماه تسبیح و خواب‌های شما در این ماه عبادت و عمل شما در این ماه مقبول و دعای شما در این ماه مستجاب است.
روزه از بزرگترین عبادات اسلامی و به فرموده معصومین(ع) یکی از پنج چیزی است که اسلام بر آن بنا شده است و البته این عبادت مخصوص امت اسلامی نیست و امت‌های پیش از اسلام نیز در روزهای معینی از سال به اشکال گوناگون روزه می‌گرفته‌اند.
ماه رمضان از نگاه قرآن
اهمیت این ماه را از نگاه قرآن کریم نمی‌توان انکار کرد که خدای تعالی در قرآن کریم اهمیت شایانی به این ماه قائل شده‌اند، چنانکه می‌فرماید:
«یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا کُتِبَ عَلَیْکُمُ الصِّیَامُ کَمَا کُتِبَ عَلَى الَّذِینَ مِنْ قَبْلِکُمْ لَعَلَّکُمْ تَتَّقُونَ؛ ای اهل ایمان! روزه بر شما مقرّر و لازم شده، همان گونه که بر پیشینیان شما مقرّر و لازم شد، تا پرهیزکار شوید»(بقره/ آیه ۱۸۳)
به تصریح قرآن روزه بر بعضی از امت‌های قبلی نیز واجب بوده است، منتها نه با کم و کیف روزه ما مسلمانان، یعنی اصل روزه در امت‌های پیش مانند یهود و نصاری بوده چنانکه در تورات و انجیل روزه مورد ستایش قرار گرفته است و یهود و نصاری ایامی از سال را به اشکال مختلف روزه می‌گرفتند و از خوردن گوشت یا شیر و غیره خودداری می‌کردند.
قرآن کریم می‌فرماید: روزه مخصوص شما مسلمانان نیست، اگر سختی‌هایی دارد تنها برای شما مسلمانان تشریع نشده، بلکه برای دیگران هم در نظر گرفته شده، تذکر این مطلب مسئله را آسان می‌کند چراکه «البلیه اذا عمت طابت» سختی‌ها اگر برای همه باشد خوشایند و آسان می‌شود.
ماه مبارک رمضان آنقدر مهم است که در آیات ۱۸۴ و ۱۸۵ سوره بقره در مورد روزه‌داری، احکام روزه و کفاره روزه سخن به میان آمده شده است و در فضیلت این ماه می‌توان به روایتی از امام باقر(ع) اشاره کرد که به جابر می‌فرمود کسی که در این ماه روز را روزه بگیرد و بخشی از شب را به عبادت سپری کند همانند روزی می‌شود که مادرش او را زاییده است.
امام صادق(ع) نیز در روایتی نقل شده از محمد عمران می‌فرماید که خداوند بزرگ در هر شبى از شب‌هاى ماه رمضان آزادشدگان و رها یافتگانى از آتش دوزخ دارد مگر آنکه کسى با مسکرى افطار کند و چون شب آخر ماه رمضان فرا رسد به تعداد بردگانى که در تمام این ماه آزاد شده‌اند در آن شب آزاد خواهند شد.
امام صادق(ع) در حدیثی فلسفه روزه‌داری را برابر شدن دارا و فقیر عنوان کرده است و در حدیثی دیگر از پیامبر اکرم(ص) عنوان شده است که بنده خداوند اگر می‌دانست ماه رمضان چیست و چه برکاتی دارد دوست داشت تمام ماه سال ماه رمضان باشد و در همین راستا نیز امام صادق فرمودند که اگر کسی بدون عذر روزه‌خواری کند ایمان از او جدا می‌شود.
تقویت تقوا و پرهیزکاری، آرامش روان و جسم، عدم نفوذ شیطان، مساوات بین فقیر و غنی، احیاء فضائل اخلاقی، وجود شب‌های قدر در ماه مبارک رمضان، تلاوت و وزیدن نسیم قرآن در کشورهای مسلمان از جمله فوائد و فضائل روزه داری است و این موارد در روایات و احادیث مختلف ذکر شده است.
رمضان از دیدگاه روایات و احادیث
امام باقر(ع) می‌فرمایند: به راستی که خداوند فرشتگانی را بر روزه‌داران گماشته است، آنها در هر روز تا آخرین روز ماه رمضان برای روزه‌داران طلب آمرزش می‌نمایند و هر شب هنگام افطار به روزه‌داران ندا می‌دهند: مژده باد بر شما، ای بندگان نیک خدا! اندکی گرسنگی کشیدید؛ اما به زودی سیر خواهید شد. مبارک باشد و مبارک گردانید. تا اینکه آخرین شب ماه رمضان فرا رسد به آنان ندا می‌دهند: مژده باد بر شما ای بندگان خدا! زیرا خداوند گناهان‌تان را آمرزید و توبه‌تان را پذیرفت. پس بنگرید در اعمالی که از سر می‌گیرید؛ که چگونه خواهید بود؟
پیامبر خدا(ص) نیز می‌فرمایند: ماه رمضان ماهی عظیم است خداوند اعمال نیک را در این ماه چند برابر می‌سازد و گناهان را محو می‌کند و درجه‌های بهشتی را فراتر می‌برد. هر کس در این ماه صدقه‌ای دهد خداوند او را می‌آمرزد و هر کس در این ماه به برده‌اش احسان کند خداوند او را می‌آمرزد و هر کس در این ماه خوش اخلاق باشد خداوند او را در این ماه می‌آمرزد و هر کس در این ماه خشم خود را فرو برد خداوند او را می‌آمرزد و هر کس در این ماه صله ارحام کند خداوند او را می‌آمرزد.
این ماه مانند ماه‌های دیگر نیست؛ هنگامی که این ماه روی می‌آورد با برکت و رحمت روی می‌آورد و هنگامی که به شما پشت می‌کند با آمرزش گناهان پشت می‌کند. این ماهی است که در آن حسنات چند برابر می‌شود و اعمال خیر در این ماه پذیرفته می‌گردد. هر کدام از شما در این ماه دو رکعت نماز مستحبی برای خدا بخواند، خداوند او را می‌آمرزد.
پیامبر(ص) می‌فرمایند: بدبخت‌ترین بدبخت کسی است که از این ماه بیرون رود در حالی که گناهانش آمرزیده نشده است پس در این هنگام زیان می‌بیند؛ در زمانی که نیکوکاران با جایزه‌های پروردگار کریم رستگار می‌شوند.
امام صادق(ع) می‌فرمایند: خداوند در هر شب ماه رمضان، آزادشدگانی از آتش دارد جز کسی که با مسکری افطار کند؛ پس هنگامی که آخرین شب ماه رمضان فرارسد خداوند در آن شب به تعداد افرادی که در تمام شب‌های این ماه آزاد کرده بود، آزاد می‌سازد.
اعمال مشترک روزهای ماه رمضان
اعمال مشترکی در روزهای ماه مبارک رمضان وجود دارد که بهترین اعمال در روزها و شب‌های این ماه تلاوت قرآن است به گونه‌ای که ثواب قرائت یک آیه در این ماه، معادل ثواب قرائت کل قرآن در سایر ماه‌ها است و از سنت های مسلمانان در این ماه قرائت روزانه یک جزء قرآن و ختم این مصحف شریف در پایان ماه رمضان است.
قرائت دعای سحر و دعای ابوحمزه ثمالی در سحرگاهان ماه رمضان، صلوات روزانه ماه رمضان، قرائت دعای «اللهم رب شهر رمضان…»، ذکر «سُبْحانَ الضّآرِّ النّافِعِ سُبْحانَ الْقاضی بالْحَقِّ سُبْحانَ الْعَلِی الاْعْلی سُبْحانَهُ وَبِحَمْدِهِ سُبْحانَهُ وَتَعالی» به تعداد صد مرتبه اعمال روزانه این ماه، قرائت دعای افتتاح، سوره دخان و برخی دعاهای اختصاصی در هر شب از جمله اعمال هر شب ماه رمضان است.
دعای «یا عَلِی یا عَظیمُ یا غَفُورُ یا رحیمُ أنْتَ الرَّبُّ العظیمُ الَذی لیس کَمِثْلِهِ شَی ءٌ و هُوَ السَّمیعُ الْبَصیرُ وَ هذا شَهْرٌ عَظَّمْتَهُ و کَرَّمْتَهُ و شَرَّفْتَهُ و فَضَّلْتَهُ عَلَی الشُّهُورِ و هُوَ الشَّهْرُ الَّذی فَرَضْتَ صِیامَهُ عَلَی و هُوَ شَهْرُ رَمَضانَ الَّذی أَنْزَلْتَ فِیهِ الْقُرانَ هُدی لِلنّاسِ و بَیناتٍ مِنَ الْهُدی و الْفُرْقانِ و جَعَلْتَ فیهِ لَیلَهَ الْقَدْرِ و جَعَلْتَها خَیرا من أَلْفِ شَهْرٍ فَیاذَ الْمَنِّ و لا یمَنُّ عَلَیکَ مُنَّ عَلَی بِفَکاکِ رَقَبَتی مِنَ النّارِ فیمَنْ تَمُنُّ عَلَیه وَ أَدْخِلْنی الْجَنَّه بِرَحْمتِکَ یا أرْحَم الرّاحِمِینَ” بعد از هر نماز سفارش شده است.
دعای “للّهُمَّ اَدْخِلْ عَلی اَهْلِ الْقُبُورِ السُّرُورَ، اَللَّهُمَّ اَغْنِ کُلَّ فَقیرٍ، اَللّهُمَّ اَشْبِعْ کُلَّ جائعٍ، اَللّهُمَّ اکْسُ کُلَّ عُرْیانٍ، اَللّهُمَّ اقْضِ دَینَ کُلِّ مَدینٍ، اَللّهُمَّ فَرِّجْ عَنْ کُلِّ مَکْرُوبٍ، اَللّهُمَّ رُدَّ کُلَّ غَریبٍ، اَللّهُمَّ فُکَّ کُلَّ اَسیرٍ، اَللّهُمَّ اَصْلِحْ کُلَّ فاسِدٍ مِنْ اُمُورِ الْمُسْلِمینَ، اَللّهُمَّ اشْفِ کُلَّ مَریضٍ، اَللّهُمَّ سُدَّ فَقْرَنا بِغِناکَ، اَللّهُمَّ غَیرْ سُوءَ حالِنا بِحُسْنِ حالِکَ، اَللّهُمَّ اقْضِ عَنَّا الدَّینَ، وَاَغْنِنا مِنَ الْفَقْرِ، اِنَّکَ عَلی کُلِّ شَیءٍ قَدیرٌ» نیز بعد از هر نماز سفارش شده است.
آداب افطار کردن
امام صادق(ع) در حدیثی نقل شده است که اگر توان است نماز مغرب و عشاء قبل از افطار خوانده شود و در حدیثی دیگر از امام باقر(ع) نقل شده است که اگر میل تو به افطار و غذا خوردن تو را از نماز بازمی‌دارد، ابتدا افطار کن تا از تو وسوسه‌های نفس ملامت‌گر دور شود.
امام رضا(ع) در حدیثی فرمودند که هر کس هنگام افطارش بگوید «اللهم لک صمنا بتوفیقک و علی رزقک افطرنا بامرک فتقبله منا و اغفر لنا انک انت الغفور الرحیم» خداوند آنچه را از نقص و زیان بر روزه اش وارد ساخته می‌بخشاید و در حدیثی از امام صادق(ع) نقل شده است که اگر هر کس روزه خود را با کلام صالح و عمل صالح که همان «لا اله الا الله» است، به پایان رساند، خداوند، روزه او را قبول می‌فرماید.
شایسته است تا در برای افطار از خرما شروع شود و پیامبر اکرم(ص) نیز در این مورد می‌فرماید که کسی که با خرمای حلال افطار کند، ثواب نماز وی، چهار صد برابر می‌شود و در حدیثی دیگر از امام صادق(ع) نقل شده است که افطار کردن با آب، گناه قلب را می‌شوید.
توصیه شده است تا با آب گرم افطار کنیم و این مهم در روایات نیز ذکر شده است به گونه‌ای که پیامبر اکرم(ص) فرمودند که آب گرم کبد و معده انسان را پاک و دهان را خوشبو می‌کند، دندان‌ها و حدقه چشم را قوت می‌بخشد، دید چشم را زیاد و گناهان را می‌شوید، رگ‌های هیجان آور را تسکین می‌بخشد، و درد سر را از بین می‌برد.
قرائت سوره قدر نیز در هنگام افطار سفارش شده است و از امام زین العابدین نقل شده است هر کس سوره قدر را هنگام افطار و سحرش(قبل از افطار و قبل از خوردن سحری) بخواند بین سحر و افطار(هنگام روز) ثواب کسی را دارد که در راه خدا در خون خود غوطه‌ور باشد.
فضائل افطاری دادن
افطاری دادن از دیدگاه اسلام سفارش شده است و در اتحاد و انسجام میان همه اقشار جامعه موثر است به گونه‌ای که پیامبر اکرم(ص) در این مورد فرمودند که ای مردم! هر کس از شما مومن روزه داری را در این ماه افطاری دهد، برای او در مقابل این عمل ثواب آزاد کردن بنده و آمرزش گناهان گذشته‌اش است.
امام صادق(ع) نیز در مورد فضیلت افطاری دادن فرمودند که هر مومنی برادر مومن خود را شبی از ماه رمضان افطاری دهد، خداوند برای او پاداش آزاد کردن سی بنده مومن در راه خدا را می‌نویسد و در برابر هر کدام(مهمانان افطاری) دعایی مستجاب را نیز دارد.
یادداشت از لیلا خدائی؛ خبرنگار ایکنا
ثبت دیدگاه