اشمال و جنوب و شرق و غرب ندارد، هرجایی برای خودش دنیایی از آئین‌هایی است که به ماه خداوند طعم‌های رنگارنگ می‌دهد تا چهره رمضان در گوشه و کنار ایران‌زمین متفاوت و منحصربه‌فرد باشد.
به گزارش دولت بهار به نقل از مهر، نگاه خدا از ماه‌های پر نوری همچون رجب و شعبان به رمضان می‌رسد، همان‌که رنگین‌کمان الطافش را می‌توان همه‌جا دید و با یک حساب سرانگشتی بار سنگین گناهان را سبک کرد.
یک‌بار دیگر آسمان، باران گرفت و این بار قطره‌قطره نور است که می‌بارد بر دستانی که رو به‌سوی آسمان بلندند و نوای «یا حق» می‌خوانند. آسمان رمضان در سوزان‌ترین روزهای سال، باران رحمت می‌نشاند بر دل‌ها و خنک می‌کند داغ‌های بر دل نشسته را.
اینجا زیر چتر نگاه خدا می‌توان به اوج عشق و ایمان رسید. در کوچه‌های رمضان می‌توان نوای «ربنا» را شنید و هنگامه اذان وضوی شکر گرفت.
در این ماه دل‌ها گل‌باران می‌شود و این خوبی‌هاست که در تیررس قرار می‌گیرد. مردم در این ماه تشنه ایثار می‌شوند و قنوت بخشش می‌خوانند. مردم ایران از دیرباز هرسال مشتاقانه به استقبال این ماه عزیز می‌شتابند تا گرامی‌اش بدارند، همه می‌کوشند ذره‌ذره از دریای معرفت الهی برای رفع عطش خود ذخیره کنند.
گوشه گوشه ایران با آئین‌های رمضان
ماه رمضان در گوشه گوشه ایران مملو از آداب‌ورسومی است که گرچه امروزه تنها یادگاری شیرین از برخی از آن رسم و رسوم باقیمانده اما هنوز هم می‌توان صدای خدا را از بلندای ملکوت در این ماه زیبا شنید.
ماه رمضان در هر گوشه‌ای از کشور علاوه بر حفظ ساختارهای متعارف شرعی، با آیینهای خاص برگزار می‌شود، حتی اقوام مختلف مردم ایران از لر، ترک، کرد، فارس، اهالی جنوب، شمال، غرب و شرق در برخی آداب و سنن با یکدیگر مشترک و تنها اختلاف در نام آن آیین به دلیل تفاوت در گویش‌ها و زبان‌ها است.
با مرور این آئین‌ها می‌توان آیینه رسوم قدیمی را که غبار فراموشی گرفته‌اند صیقل داد و پای سفره‌های افطاری مردمان این کهن سرزمین نشست و دعای سحر را از قلب ایران زمزمه کرد.
در هر کوی و برزنی بوی سادگی به مشام می‌رسد و این سفره‌های افطار است که به روی خلق گشوده می‌شود. از خرماهای جنوب تا کلوچه‌های شمال، از نان‌های محلی غرب و شرق تا رسم دعاهای مردمان این دیار که برای نعمت بی‌نهایت خداوند سربه‌مهر، بوته شکر می‌کارند.
در بازخوانی این آئین‌ها می‌توان طعم برساق را زیر زبان حس کرد و نان کاکلی، زنجفیلی کوکه، هریس و ایران آشی را با ولع خورد و در این میان مگر می‌شود از شیرینی کاسمسا و نان‌های کلوچه‌ای زعفرانی و رنگینه به‌سادگی گذشت.
از پیشواز تا بدرقه
رمضان دیگری به دهه سوم خود رسید و مردم مشتاق ایران‌زمین عاشقانه آغوش گشودند تا مهمان سفره عظیم خداوند باشند، مهمانی که در آن نوای آیینهای رمضان به گوش می‌رسد، آیین‌هایی برای سفره‌های افطار و سحر که شیرینی آن زیر زبان یادگار می‌شود و عزاداری‌ها و شب‌زنده‌داری‌های شب قدر که خوشه خوشه اشک نثار شهر نگاه می‌کند.
آیین‌هایی برای نواختن زنگ پیشواز از رمضان تا بوسیدن روی ماه آن و بدرقه پرشور از آن. می‌خواهیم از آیین‌هایی بگوییم که ذوق ایمان را نمایان می‌سازد و این رخت احساس و برکت است که بر طناب استجابت پهن می‌شود.
اینجا از «طاباغ اوروجی» به «کلوخ‌اندازان» که نگاهی بیندازیم «کیسه‌های برکت» را دوخت زده و طنین نوای «مرحبا رمضان» را با «سحر خوانان» بیدارباش می‌گذرانیم سپس به وادی «شوخوانی» و «حنابندان» گذری داشته و کوچه گردان شب‌های قدر شده و ماه در مه را نظاره‌گر خواهیم بود آنگاه پا به‌پای طبل‌زنان سحر طومار «چهل بسم اله» را نوشته و در خانه روزه‌داران را کلید خواهیم زد.
این بار بازنده کردن آداب‌ورسوم کهن می‌خواهیم از کوه فراموشی پایین آمده و دست در دست شما یادآور گذشته‌های دورباشیم و نور استجابت دعا را با شما پررونق سازیم.
از نور پنجره‌های بیدار در سحر تا دل‌خوشی‌های ساده افطار را در این گزارش ورق خواهیم زد و نوای دل‌نشین ربنا را در جای‌جای این سرزمین به گوش جان‌خواهیم سپرد.
پس برای شنیدن حس لطیف ربنای افطار تا اللهم در دعای سحر چشمانتان را در قاب اشک به آغوش گرفته و همراهمان شوید برای رفتن به دل آیینهای خفته در دل میهنمان.
رمضان در اردبیل؛ از «قاباغا گتمخ» تا جشن برای قصاص ابن ملجم
در استان اردبیل روزه‌داری در سه روز آخر ماه شعبان، رسمی است که به‌عنوان «قاباغا گتمخ» یا پیشواز رفتن هنوز توسط برخی از شهروندان به‌ویژه کهن‌سالان به‌جا آورده می‌شود.
همچنین شهروندان اردبیلی معتقدند بیدار کردن مسلمان برای سحری خوردن اجر و ثواب دارد. درگذشته جوانان شب‌زنده‌دار نیز در پاسخ به مناجات گو دسته‌جمعی تکرار می‌کردند: «هان دورون، اوباشدان دی»، بیدار شوید سحری است.
غذاهای اصلی ماه رمضان ازجمله فرنی با مربای گل محمدی، انواع آش‌ها و کوکو و کتلت، بانوان اردبیلی نیازهای یک ماه خانواده را تأمین می‌کنند.
موسی اصغر زاده پژوهشگر فرهنگ عامیانه اردبیل به شب ۲۷ ماه مبارک رمضان اشاره می‌کند و می‌گوید: این شب به روایتی شب قتل ابن ملجم مرادی است و در برخی خانه‌ها جشن می‌گیرند و در قدیم مردها هم از این مجالس جشن داشتند، اما اخیراً اختصاص به خانم‌ها داده‌شده است.
از دیگر رسومی که به نظر می‌رسد دیگر به اجرا درنمی‌آید رسم نوشتن دعا در جمعه آخر ماه رمضان است. وی در خصوص این رسم نوشته است: هر کس گرفتاری مهمی داشت، توسل به چهل دعا می‌شد.
«قاباخلاما» سنت مردم آذربایجان غربی در رمضان
در آذربایجان غربی نیز «قاباخلاما» سنتی است که حتماً باید پیش از ماه رمضان اجرا شود. در این دیار بزرگ‌ترها بعد از رؤیت هلال ماه رمضان، به چهره یک کودک معصوم یا یک فرد مؤمن و نمازخوان نگاه می‌کردند.
پیرمردان برای این منظور همواره آینه کوچکی در درون جیب خود داشتند و بعدازاینکه خود به رؤیت آینه می‌پرداختند، با فرستادن صلوات چندین بار آینه را به دور خود و اهل خانواده می‌چرخاندند.
همچنین درگذشته‌های نه‌چندان دور در مناطق روستایی وقت سحر و اذان صبح از روی حرکت ستاره‌هایی که اصطلاحاً به آن‌ها «اولکرلر» می‌گفتند تعیین می‌شد.
غذاهای اصیل زینت‌بخش سفره افطار در آذربایجان شرقی
و اما در آذربایجان شرقی این غذاهای اصیل است که سفره‌ها را رونق می‌دهد؛ «زنجفیلی کوکه» نان مخصوص رمضان در آذربایجان شرقی بوده که زینت‌بخش سفره افطار روزه‌داران است.
اپراق دولماسی، آش شیر، کوکوی لوبیا سبز تبریز، آش گوجه‌فرنگی، آش ماست، قایقاناق، کوفته‌تبریزی، آش شیله عدس و آش اوماج غذاهای سفره‌های افطار ماه رمضان در آذربایجان شرقی هستند.
آش دوغ «اِیران آشی» غذایی مخصوص افطار است که خیلی هضم آسانی دارد و برای بدن مفید است. نعناع، دوغ، نخود، سبزی، تخم‌مرغ و برنج مواد اصلی سازنده این غذا هستند که برای افطار و معده خالی بسیار مناسب است.
«قِیقاناق» شیرینی قدیمی خانم‌های آذربایجان شرقی است که در بیشتر سفره‌های افطاری وجود دارد. این شیرینی مخصوص برای افزایش قند خون بدن مفید بوده و شیره آن نیز از انگور مخصوص تهیه می‌شود و برای افرادی که قند خون بالایی دارند، ضرر ندارد.
«هومبابائی» و «نخل گردانی» آئین‌های اصفهانی‌ها در رمضان
امسال اصفهان شاهد بیست و ششمین سال برگزاری سفره کرم امام حسن(ع) مقارن با روز ۱۵ رمضان بود. در سال‌های اخیر سفره کرم امام حسن(ع) جلوه جالب‌تری پیداکرده و واحدهای سیّاری به‌صورت موتوری و ماشینی بین افراد نیازمند و مراکزی ازجمله بیمارستان‌ها، مراکز بهزیستی و زندان‌ها نیز نان توزیع می‌کنند.
همچنین در این استان دو رسم «هومبابائی» و «نخل گردانی» ماه رمضان کاشان به‌تازگی در فهرست میراث ناملموس میراث فرهنگی نیز به ثبت رسیده است.
تراب‌زاده مسئول ثبت پرونده‌های میراث معنوی اداره میراث فرهنگی کاشان تأکید کرد: آیین نخل گردانی در شب ۲۱ رمضان از دیگر آداب این ماه است که به نشانه عزاداری در برخی روستاهای اطراف کاشان برگزار می‌شود.
همچنین مشهور است شب ۲۷ ماه مبارک رمضان ابن ملجم به قصاص رسیده است و بر این اساس کاشمری‌ها در این شب جشن مفصل و حنابندان داشته‌اند.
آیین «جیرجیرونی» نیز رسمی است که در شب ۲۷ رمضان در دستجرد جرقویه برگزار می‌شود. مطابق این رسم مردان پس از اذان مغرب در دسته‌های ۵ تا ۱۰ تایی به درب خانه‌هایی می‌روند که پسر مجرد دارند و با خواندن اشعاری برای آن‌ها آرزوی ازدواج با زنی نیکو سرشت رامی‌کنند و مشتلقی نیز از طرف صاحب‌خانه دریافت می‌کنند.
ایلام؛ شهر حلیم ایران در رمضان
اگر در رمضان، ایلام به شهر حلیم (هریسه) ایران لقب داده شود، سخنی به‌گزاف نیست، ایلامی‌ها که در پختن حلیم بسیار تبحر و مهارت دارند، در ماه مبارک رمضان سفره‌های افطاری خود را با این غذای خوشمزه در کنار دیگر غذاهای ساده رنگین می‌کنند.
«بژی برساق» نیز از شیرینی‌های معروف محلی و سنتی استان ایلام است که با آرد، شکر، روغن‌دان، تخم‌مرغ، شیر، زیره، رازیانه و زردچوبه درست می‌شود و همه مواد را باهم مخلوط کرده و در روغن سرخ و روی آن را با شکر تزیین می‌کنند.
نان‌های پپگ، نان ساجی، نان تنوری، سمون، نان پنجه‌کش، نان ذرت یا کزگه برخی از نان‌ها پخت شده در این ماه هستند.
آئین‌های رمضان در تهران
در استان تهران نیز از قدیم‌الایام از زمانی که برای بیدار شدن مردم در سحر و اعلام زمان افطار «توپ» درمی‌کردند تا چاووشی خوانی در وقت سحر آئین‌هایی به سبک و سیاق مردم این دیار رواج داشته است.
برگزاری تعزیه در ایام سوگواری ماه رمضان، نظافت خانه و مسجد و زورخانه پیش از آغاز این ماه مبارک و پخت انواع نذری به‌ویژه آش و حلوا از دیگر آئین‌های رایج در این استان بوده است.
مساجد تهران بعد از افطار و به‌خصوص در شب‌های احیاء مملو از جمعیت شده و اهالی گود و زورخانه نیز بعد از اقامه نماز و شنیدن وعظ واعظ، راهی زورخانه می‌شدند، جایی که در برخی شب‌ها میزبان گلریزان برای گرفتن دست نیازمندان می‌شد.
«هَمچه کاسه» آئین البرزی‌ها در رمضان
و اما استان البرز نیز آئین‌های خاص خود را در رمضان دارد به‌طوری‌که رئیس بنیاد البرز شناسی می‌گوید: یک مراسم ویژه به نام «ماه دَر مِه» به معنای «ماه درآمدن» در شهرستان طالقان وجود دارد که این مراسم به‌منظور رؤیت ماه انجام می‌شود و صرفاً مختص ماه رمضان نیست.
مراسم دیگری به نام «هَمچه کاسه» در البرز وجود دارد که این مراسم در ماه رمضان بیشتر برگزار می‌شود و ممکن است در ۳۰ روز ماه رمضان برگزار شود. در این مراسم، همسایگان معمولاً شیر برنج، فرنی، حلوا و آش را به یکدیگر تقدیم می‌کنند که این امر سبب نزدیکی دل‌ها می‌شود.
محراب رجبی در ادامه سخنان خود گفت: قبل از ماه رمضان در البرز معمول بود اگر خانواده‌هایی اختلاف دارند قبل از رؤیت ماه رمضان با یک آش‌پزان با یکدیگر آشتی کنند این مراسم را «آش و آشتی» می‌نامیدند که البته این رسم در حال فراموشی است.
مراسم «سحر خوانی» و «رمضان خوانی» نیز در آیینهای کهن معنوی استان البرز ازجمله شهرستان طالقان همچنان پابرجا است.
پخت آش «اوماج» در چهارمحال و بختیاری
آش «اوماج» یکی از مهم‌ترین آش‌هایی است که در چهارمحال و بختیاری در ماه مبارک رمضان توسط زنان پخته می‌شود. «اوماج» از اسفناج و نخود خیس شده و خردشده و پیازداغ به همراه آرد و تخم‌مرغ و ادویه‌های محلی تهیه می‌شود
آش «کاردین» دیگر آشی است که در ماه مبارک رمضان پختن آن بیشتر از ماه‌های دیگر سال انجام می‌شود و اختصاص به ماه مبارک رمضان دارد.
«کالاجوش» نیز یک نوع غذا است که بیشتر در ماه مبارک رمضان توسط چهارمحالی‌ها پخته می‌شود. ماده اصلی این غذا کشک، گردو، نعناع داغ، پیازداغ و کشمش است.
«کاکولی پزون» رسمی قدیمی در استان چهارمحال و بختیاری است. کاکولی پزون یکی از آداب قدیمی است که در سرتاسر این استان به‌ویژه در شهر فرخ شهر و شهرهای دیگر استان ازجمله بروجن رایج است؛ در بروجن این نان به نام «کپچی» معروف است.
جشن «سر روزهای» یکی دیگر از آداب مهم چهارمحالی‌ها در ماه مبارک رمضان است. در مراسم جشن سر روزهای هدیه به همراه نان کاکولی، آش و… برای تازه‌عروس توسط خانواده داماد برده می‌شود و این جشن به مناسبت اولین ماه رمضان عروس و داماد گرفته می‌شود.
«شو خوانی» در خراسان جنوبی
مناجات و شب خوانی یا به‌اصطلاح مردم استان «شو خوانی» از مراسم ویژه اکثر شهرهای خراسان جنوبی است؛ در این مراسم از نخستین شب ماه رمضان هر شب، برخی از مردان خوش‌صدا پس از نیمه‌شب سه نوبت که هرکدام نمودار وقتی از سحرگاهان بود، به بالای بام خانه خود می‌رفتند و با صدای بلند به خواندن ادعیه و اشعاری نیایشی می‌پرداختند. این مراسم در برخی روستاها ازجمله روستای «چنشت» شهرستان سربیشه به‌وسیله طبل انجام می‌گرفت.
یکی از مراسم قدیمی ماه مبارک رمضان در بیرجند، خواندن «رمضانی» است این مراسم که نوعی خبررسانی برای ماه رمضان است و این مراسم به‌عنوان آداب‌ورسوم و برای جمع‌آوری نذورات مردم و همچنین ایجاد شورونشاط از زمان‌های قدیم در استان مرسوم بوده است.
در شب بیست و هفتم ماه رمضان نیز مردم خراسان جنوبی به یمن مرگ ابن ملجم مرادی مراسم خاصی به نام بیست و هفتمو را انجام می‌دهند. در این مراسم برخی از خانم‌ها و دختران جوان با پوشیدن صورت خود و گرفتن سبد با طبقی در دست که آیینهای روی آن قرار دارد و ملاقه به‌دست به درب خانه همسایگان رفته و طلب هدیه می‌کنند.
«نقاره‌زنی» در خراسان رضوی
اگرچه امروز از وسایل الکترونیکی برای بیدار شدن در سحرگاه استفاده می‌شود اما آنچه سالیان درازی است با اهالی خطه خورشید همراه و مهمان لحظات سحر آن‌هاست، نوای جان‌افزای نقاره‌زنی حرم رضوی است و هنوز هم جسم و جان زائران و مجاوران را جلا می‌دهد.
همچنین بازار طبخ شله مشهدی، شله‌زرد، آش رشته، سوپ و پخش آن بین اهالی محل و نیازمندان در ماه مبارک رمضان در خراسان رضوی داغ است، در این میان اما شاید شله مشهدی برای مردم در سایر نقاط ایران جذاب‌تر باشد. روزه‌داران سبزواری در ماه مبارک رمضان غذای اصلی خود را در سحر می‌خوردند زیرا بعد از سحر کار و فعالیت اقتصادی روزمره مردم شروع می‌شود. سبزواری‌ها علاقه خاصی به اشکنه دارند و در این شهر بیش از ۹۰ نوع اشکنه تهیه می‌شود که مشهورترین آن‌ها «اشکنه ی قورمه» است.
طبل زنی در خراسان شمالی
در بجنورد در زمان سحری سه نوع طبل نواخته می‌شد که هرکدام مفهوم خاصی داشت. آهنگ طبل اول با عنوان «قره خاتون تو پلو بیشر»، برای بیدار کردن خانم خانه بود تا با برخاستن بساط سحری را آماده کند.
آهنگ طبل دوم، یعنـی خانم خانه دیـگ غـذا را پـایین بیـار «قره خاتون قازانه دیشر»، درواقع با آهنگ این طبل تمام افراد خانواده برای خوردن سحری بیدار می‌شدند. آهنگ طبل سوم نیز به معنای موعد اذان بود که پس‌ازآن مؤذن اذان را می‌گفت.
یکی دیگر از رسوم قوم ترکمن در خراسـان شمالی اقامـه نمـاز «تـراویج» اسـت که عـلاوه بـر برپـایی نمازهای یومیه و ختم قرآن، شب‌ها در مساجد اقدام به برپایی نماز جماعت با عنوان تراویج می‌کنند. تراویج، نمازی ۲۰ رکعتی است که در قالب ۱۰ نماز دورکعتی، پـس از اقامـه نمـاز عشاء بـه جماعت خوانده می‌شود.
سفره افطار خوزستانی‌ها با طعم انواع شیرینی‌های محلی
در ماه رمضان بانوان با تهیه انواع شیرینی‌های محلی که اهالی خوزستان آن را به نام‌های «لگیمات» یا «ماقوطه»، «شعریه»، «شعث»، «رنگینک»، «مسقطی» و «معسل»، «فرنی»، «حلیم» و «آش سفره» می شناسند سفره افطار را برای اهل خانواده آماده می‌کنند.
خوراک «مفطح» یکی از غذاهای مردم خوزستان است که بین بیشتر خانواده‌ها خصوصاً مردان عرب استان اقبال بسیار زیادی دارد. این غذای لذیذ از گوشت راسته گوسفند به همراه ادویه‌جات محلی طبخ می‌شود و برای روزه‌داری و تحمل گرسنگی‌های طولانی بسیار مفید است.
زنجانی‌ها کیسه برات می‌دوزند
مردم زنجان روزه گرفتن در دهه اول ماه مبارک رمضان را «یوقوشا داشینان- چیخماق» (حرکت در سربالایی تند کوه با بار سنگ)، ده روز دوم این ماه را «یوقوشا کرپیجینن چیخماق» (بالارفتن از دامنه کوه با بار خشت) و روزه‌داری در دهه‌ی سوم این ایام پربرکت را «انیشه قاشماق سو ایچماق کیمیندی» (پایین آمدن از دامنه کوه مثل آب خوردن است) تعبیر می‌کنند.
دوختن کیسه برات یا «برات کیسه‌سی» به زبان ترکی در آخر ماه رمضان به تعداد اعضای خانواده نیز از آداب‌ورسوم مردم این منطقه بود که تقریباً هنوز هم در میان مردم ارزش خود را دارد.
این رسم به‌گونه‌ای بود که مادر خانواده این کیسه را در مسجد و بین دو نماز ظهر و عصر و دعاهای تعقیبات نماز، با پارچه تازه و مناسبی می‌دوخت. برای بریدن نخ و پارچه این کیسه به‌جای چاقو و قیچی از دندان‌ها استفاده و یک سکه «پول» نیز در قسمت پایین آن طوری قرار داده می‌شد که دیگر پول‌هایی که در طول یک سال در آن می‌گذاشتند با سکه اولیه که چند قرآنی بیش نبود قاتی نشود.
آئین حنابندان در سمنان
در شهر مجن استان سمنان نیز مرسوم است که در آخرین پنج‌شنبه ماه شعبان آئین حنابندان در استقبال از ماه رمضان برگزار شود به این صورت که خانم‌ها در خانه‌ای دورهم جمع می‌شوند حنا را همراه با ذکر صلوات استفاده می‌کنند.
یکی از آداب‌ورسوم ویژه ماه رمضان، طبخ «جوش بره» در میامی و صرف آن همراه با خانواده و یا توزیع آن در بین افراد به‌خصوص در نخستین افطار ماه میهمانی خدا است.
جوش بره در اصل شبیه آشی است که به‌جای رشته آشی، خمیرهای شکم پر در آن به کار می‌رود و غذایی بسیار کامل، سنگین و مقوی به شمار می‌آید البته باید توجه داشت که پخت این غذا به دلیل تهیه خمیر و نیاز استراحت دادن آن برای تخمیر، بسیار زمان‌بر و سخت است.
طبخ غذاهای محلی مثل رشته برشته، گولاچ، انواع آش و نان‌های محلی در ماه رمضان، مهمان سفره‌های مردم است.
«کلوک اندازون» در فارس
یکی از رسم‌های مردم شیراز «کلوک اندازون» است که البته طی چندین سال گذشته در کلان‌شهر شیراز کمتر به یاد مردم مانده اما درگذشته آخرین جمعه قبل از ماه رمضان مردم به مکان‌های خوش آب‌وهوا می‌رفتند تا شب به تفریح مشغول می‌شدند زیرا اعتقاد داشته و دارند که در این ماه باید به دعا و نیایش در تمام ساعات روز مشغول بود و دیگر زمان سفر نیست.
اعتقادت و نگاه مردم شیراز از گذشته به مساجد و امامزادگان بوده و تاکنون نیز ادامه دارد به‌گونه‌ای که در برخی از کتاب‌های قدیمی جمعه الوداعی را یکی از رسومات مردم شیراز در آخرین جمعه ماه رمضان عنوان کرده‌اند. در این روز که به‌گونه‌ای به زنان شهر شیراز اختصاص داشته زنان با نیت‌های مختلف از ساعات اولیه صبح به مسجد می‌آمدند تا برای درست کردن «چل بسم‌الله» و گرفتن دعای کیسه در اولویت باشد.
اما خوراکی‌های ماه رمضان در شیراز و فارس تنوع رنگ و طعم فراوان دارد که یکی از آن «زلیبی» است که به‌طورکلی در ظاهر و میزان شیرینی با زولبیا تفاوت دارد. آش کوفته سبزی از دیگر غذاهای این ایام است که با برنج محلی و سبزی‌های معطر، کشمش، گدو و گوشت چرخ شده درست می‌شود.
قزوینی آئین «گل خندانی» را برگزار می‌کنند
مردم قزوین چند روز باقیمانده تا آغاز ماه مهمانی خدا، قرار می‌گذارند و عصر یک روز جمع می‌شوند و «گل خندانی» به راه می‌اندازند. در این آئین قزوینی‌ها به‌رسم پیشینیان به گردش و تفریح در باغ و دشت و تفرجگاه می‌روند.
همچنین در ایام قدیم، مردمان شهرستان تاکستان از توابع قزوین صبح روز بیست و یکم ماه رمضان با افراشتن علم و پرچم‌های عزا در کنار تپه‌ها و نیز راه‌اندازی کاروان کجاوه امام علی(ع) برای مولای متقیان عزاداری می‌کردند.
همچنین شخصی با دستان بسته در نقش ابن ملجم حاضر می‌شد و دست‌بسته در پی کجاوه به راه می‌افتاد.
آئین‌های قم در رمضان
یکی از این آداب‌ورسوم مردم قم «کلوخ اندازون» نام دارد که محمد قاضی یکی از اعضای بنیاد قم پژوهی درباره این رسم می‌گوید: طبق این رسم، در شب آخر ماه شعبان، مردم در جوی آب که کنار امامزاده شاه محمدقاسم(ع) وجود داشت و به «خندق» معروف بود کلوخ‌هایی پرت می‌کردند و از خداوند برای روزی گسترده و کمک در ماه مبارک رمضان مدد می‌گرفتند.
این پژوهشگر تاریخ قم تأکید کرد: در زمان‌های گذشته به این صورت ساختمان‌سازی نبود و معمولاً با درشکه برای رفت‌وآمد استفاده می‌کردند. یکی از دلایل ایجاد گلدسته‌ها این بوده که چراغ‌هایی روی آن می‌گذاشتند تا کسانی که گم‌شده‌اند راهشان را پیدا کنند. در ایام ماه مبارک رمضان کسانی که صدای بلندی داشتند بالای همین گلدسته‌ها دعای سحر و اذان و مناجات می‌خواندند که در اصطلاح به آن‌ها «پیش‌خوان» گفته می‌شد.
نوای «مرحبا» رمضان در کردستان
استقبال از ماه مبارک رمضان در کردستان دارای آئین‌ها و مراسم‌های ویژه‌ای است و هرچند که باگذشت زمان گرد فراموشی بر بخشی از این مراسم‌ها نشسته است ولی همچنان شماری از مردم ساکن در این استان مطابق رسم و سنت گذشتگان از ماه مهمانی خدا استقبال می‌کنند.
با مشاهده هلال ماه و رسمی شدن آغاز ماه مبارک رمضان، نوای «مرحبا» رمضان در استان کردستان طنین‌انداز می‌شود و مردم با شنیدن این نوای عرفانی و قرآنی خود را برای استقبال از این ماه آماده می‌کنند.
زنان کرد طبق آیین دیرینه‌شان نوعی نان ویژه و محلی برای شب بیست و هفتم ماه مبارک رمضان می‌پزند که به آن «کولیره» می‌گویند و بعد از پخت، آن را بین همسایگان و اهالی محل تقسیم می‌کنند که البته هنوز این آئین در بخشی از مناطق استان وجود دارد.
برگزاری «الله رمضانی» در کرمان
مهم‌ترین رسم مردم کرمان در این ایام آیینی خاطره‌انگیز برای اکثر مردم کرمان است که هنوز هم توسط نوجوانان شهر اجرا می‌شود که از آن به‌عنوان «الله رمضانی» یاد می‌شود. در این آیین پسران نوجوان کرمانی دسته‌جمعی درب خانه‌های اهل محله رفته و سرودی مذهبی و عامیانه می‌خوانند و بر پیامبر اسلام (ص) و خاندان او صلوات می‌فرستند. صاحب‌خانه نیز به مقدار توانایی خود هدایایی از قبیل پول، خرما، بادام، نخود و کشمش و دیگر خوراکی‌ها به آن‌ها می‌دهند.
مراسم «کلید زنی» یکی دیگر از مراسمات سنتی کرمان در ماه مبارک رمضان است که توسط زنان و دختران اجرا می‌شود.
فاطمه رضاپور پژوهشگر رفتار اجتماعی می‌افزاید: در کلید زنی فرد اجراکننده باید نیت کند که پول و یا غذایی که جمع می‌کند را در نیتی خیر استفاده کند و بعد صورت خود را می‌پوشاند و یک سینی یا کمو به دست می‌گیرد و درب خانه همسایه و یا هم‌محله‌ای‌های خود را می‌زند وقتی درب باز می‌شود فرد صاحب‌خانه با گفتن جمله‌های چراغ بیاور و یا قند و شیرینی بیاور نشان می‌دهد که می‌خواهد کمک کند و یا روی فرد آب می‌ریزد که در این صورت کلید زن کمکی دریافت نمی‌کند.
«سحری خوانی» در کرمانشاه
در استان کرمانشاه نیز قبل از پیدایش دستگاه‌های رسانه‌ای نوین یکی از رسوم مردم این دیار رسم زیبای «سحری خوانی» بود و از بین روزه‌داران کسانی هنگام سحر در محلات راه می‌افتادند و با نواهایی که سر می‌دادند روزه‌داران را از خواب بیدار و آماده خوردن سحری می‌کردند.
سفره رمضان در غرب کشور را از متنوع‌ترین سفره‌هاست که با غذاهایی چون آش عباسعلی، حلیم با روغن کرمانشاهی، آش ترخینه، خورشت خلال، سیب پلو، هریسه (غذایی با ترکیب گوشت و حبوبات)، خوراک چنگال (نان محلی، روغن کرمانشاهی و شکر)، شیر برنج، کوفته و شله‌زرد رنگین می‌شود.
«آش عباسعلی» دیگر خوراک معروف کرمانشاهیان بوده که این آش بیش از ۲۰۰ سال قدمت دارد و داستان آن ازاین‌قرار است که در آن زمان آشپز متدین و ماهری به نام عباسعلی نذر می‌کند که هر شب در مسجد به مردم آشی ویژه بدهد تا آن‌ها روزه خود را با آن آش افطار کنند.
سنت «کاسه بهره» در کهگیلویه و بویراحمد
رمضان در کهگیلویه و بویراحمد با صله‌رحم و سفره‌های ساده اما صمیمی عشایر و سنت خوب «کاسه بهره» دادن گره‌خورده است. اینجا زندگی باحال و هوای سنت‌های عشایری گذشته پیوند خورده است و همسایه‌ها در زمان افطار و یا سحر هر چه که برای خوردن داشته باشند را با همسایه خود شریک می‌شوند.
یکی دیگر از سنت‌های قدیمی ماه مبارک رمضان در این استان که این روزها به دست فراموشی سپرده‌شده است، نگاه کردن در آیینه و فرستادن صلوات است.
درگذشته که هنوز تکنولوژی به خانه‌ها راه نیافته بود، مردم برای تشخیص وقت دقیق سحر از ستارگان یاری می‌طلبیدند و بانگ خروس برایشان به معنای دمیدن صبح بود.
«تَرَک» و «فِرِنی» بر سر سفره افطار گلستانی‌ها
«تَرَک» و «فِرِنی» خاص مردم گرگان در ماه رمضان است و در مراسم افطار خانوادگی معمولاً انواع غذاهای رایج مانند مسقطی، کتلت، آبگوشت، فرنی، خرما، سبزی، حلوا، آش، سوپ، نان‌روغنی و شیرینی‌هایی مثل گوش‌فیل و نان پنجه‌ای، نان کنجدی و قطاب و زولبیا بامیه بر سر سفره وجود دارد که به سلیقه خانواده استفاده می‌شود.
نان‌روغنی یکی از طعام‌های پرمصرف در ماه مبارک است که با افزوده شدن روغن، کنجد و سیاه‌دانه به نان‌های بربری درست می‌شود. جگر خوری بعد از افطار نیز برای گرگانی‌ها سنت دیرینه‌ای است که بر اساس نسخه‌ای خطی قدمت آن به قاجار مربوط می‌شود.
یکی از اقوامی که حضوری پررنگ در گلستان داشته و رسوم آن‌ها با سنت‌های مردم این منطقه گره‌خورده است قوم سیستانی است. خوراک مردم سیستانی در ایام ماه مبارک رمضان غذاهای آب‌دار منطقه ازجمله آبگوشت محلی و کشک زرد سیستانی است که در وقت افطار رمضان پخت و مصرف این غذا به اوج خود می‌رسد.
ترکمن‌ها بیشتر برای افطار سوپ، بورک (شبیه به پیراشکی) می‌پزند و غذای سحر بیشتر ترکمن‌ها چکدرمه است. شیرینی‌های مخصوص این ماه ترکمن‌ها نیز بیشتر بیمشه و قاتلمه است.
پخت «رشته‌خشکار» در گیلان
در ماه مبارک رمضان نیز «رشته‌خشکار»، «شامی» و «شله‌قلمکار» سه جزو جدایی‌ناپذیر از سفره‌های افطار گیلانی‌ها است که تهیه هرکدام سبک و سیاقی خاص خود دارد.
رشته‌خشکار از دو محصول رشته و خشکار تشکیل‌شده که معمولاً به‌صورت پیوسته نام‌برده می‌شود. «رشته» همان ترکیب آرد و برنج و آب و شیر به‌تنهایی است که روی سینی مسی ریخته می‌شود و «خشکار» به رشته میان‌پر می‌گویند.
یکی دیگر از خوراکی‌های مخصوص ماه رمضان که زینت‌بخش سفره‌های افطار است، «شامی» نام دارد. این غذا که همراه با پنیر و سبزی‌خوردن سرو می‌شود، جایگاه ویژه‌ای بر سر سفره‌های افطار مردم گیلان دارد.
آش «شله‌قلمکار» که در برخی مناطق گیلان به‌ویژه شرق استان به نام آش «فاطمه زهرا» نامیده می‌شود نیز یکی دیگر از خوراکی‌های محبوب گیلان در ماه مبارک رمضان است. ترکیبی از گوشت، سبزی‌ها، انواع حبوبات و برنج است، طرفداران زیادی داشته و همزمان با ماه مبارک رمضان عرضه آن در اکثر مغازه‌ها رونق زیادی می‌گیرد.
«کاسمسا» سنت لرستانی‌ها در رمضان
از آداب‌ورسوم معمول در سراسر لرستان در ماه مبارک رمضان پختن حلوای شب بیست و یکم است که معمولاً در همه شهرستان‌های استان پخته می‌شود و در مراسم احیا و دیگر مراسم‌های مختص به ۲۱ رمضان در میان مردم توزیع می‌شود.
در شب ۲۱ ماه رمضان در بروجرد نیز انواع حلواجات اعم از حلوا ارده، ارده شیره، حلوا مغزی، حلوا شکری، ترحلوا پخته می‌شود. حلوای پخته‌شده در شهرستان بروجرد که به «ترحلوا» موسوم است از آداب‌ورسومی است که هنوز پابرجاست.
یکی از آداب کهن لرستان که هنوز نیز در برخی نقاط استان اجرا می‌شود سنت «کاسمسا» است، مطابق این سنت هر خانواده‌ای مقداری از غذای افطار خود را برای همسایگان می‌برند.
سفره افطار ماه رمضان مردم لرستان از غذاهای محلی سبک نیز خالی نیست، سوپ «کشکینه» ازجمله غذاهای مقوی است که در فصول مختلف به‌ویژه زمستان مورداستفاده قرار می‌گیرد. «برساق» از شیرینی‌های ویژه تاریخ لرستان است که از آرد، شیر، شکر و برخی افزودنی‌ها از گیاهان بومی و طبیعی درست می‌شود و سهم بزرگی از سفره افطاری مردم این دیار دارد
سفره پررونق مازندرانی در رمضان
شیر آش، راغون دشو، شکر پلا، اوحلوا، آش ساک، کوکو، شامی سبزی، تخم‌مرغ و برنج و در قدیم نیز قرقناق از غذاهای محلی مازندران در ماه رمضان بود که اعتقاد داشتند خوردن این غذاها در طول روز مانع گرسنگی و ضعف می‌شود
قدیم در مازندران رسم بود افرادی که فرزند پسر می‌خواستند نذر می‌کردند که در طول ماه مبارک رمضان مردم را برای خوردن سحری بیدار کنند، به این صورت که یک پیت حلبی خالی به گردن خود می‌آویختند و با چوب به آن ضربه می‌زدند تا مردم برای سحری بیدار شوند که البته این رسم‌ها هم‌اکنون از بین رفته است
برپایی سفره‌های مهربانی و تعزیه‌خوانی از آیینهای رمضانی مردمان بخش کجور مازندران در دامنه‌های البرز بلند است که همزمان با ماه مبارک رمضان با شور و حال خاصی در روستاهای مختلف برگزار می‌شود.
برگزاری آیین «الم ترانی» در مرکزی
در سینقان و خاوه استان مرکزی نیز به شب‌های سیزده تا ۱۵ رمضان، «شب‌های نیمه» گویند. در این شب‌ها در سینقان پسربچه‌های کوچک در گروه‌های ده‌نفری در مرکز روستا جمع شده بعد از افطار در کوچه‌ها به راه افتاده و با خواندن اشعاری آجیل (نخودچی، کشمش، نقل، نبات و …) جمع می‌کردند؛ به اعتقاد مردم این منطقه، این کار شگون دارد.
سنت دیرینه «اهو اهو» یکی دیگر از آداب متداول در استان مرکزی است که شامگاه چهاردهم ماه رمضان شب تولد امام حسن(ع) در روستای خورهه از توابع شهرستان محلات برگزار می شود.
آیین الم ترانی ازجمله مراسم سنتی و مذهبی کهنی است که در ماه مبارک رمضان در شهرستان ساوه برگزار می‌شود. این مراسم در شب‌های پایانی ماه مبارک رمضان به‌ویژه آخرین چهارشنبه این ماه بعد از اقامه نماز مغرب و عشاء توسط عده‌ای از جوانان و نوجوانان ساوجی برگزار می‌شود. شرکت‌کنندگان در این آیین که تعدادشان به حدود ۱۰ نفر می‌رسد با اجتماع در مقابل خانه‌های خویشان و همسایگان به اجرای این برنامه می‌پردازند.
مراسم «علم شمشیری» در هرمزگان
مردم شهرستان میناب نیز علاوه بر هشتم و نهم ذی‌حجه، شب‌های ۲۶ و ۲۷ ماه مبارک رمضان را عید مردگان می‌گویند. شب‌های ۲۶ رمضان و هشت ذی‌حجه را برای کسانی که در سال‌های گذشته فوت‌شده‌اند و شب‌های ۲۷ رمضان و نهم ذی‌حجه را برای تازه درگذشتگان غذا تهیه‌کرده و خیرات می‌کنند.
در شهرستان میناب، یک‌شب قبل از شهادت امام علی(ع)، خانواده‌هایی که نذر دارند، خمیر آماده کرده و نان می‌پزند؛ افراد مریض از این نان می‌خورند و در صورت شفا یافتن، سال آینده وسایل انجام این مراسم را تدارک می‌بینند.
در نوزدهم ماه رمضان مراسم «علم شمشیری» که از قدمتی ۹۰۰ ساله برخوردار است در این جزیره برگزار می‌شود؛ در این مراسم شیعیان جزیره قشم علم شمشیری را با پای پیاده از شهر قشم به روستای حمیری می‌برند و تا قبل از اذان مغرب به شهر برمی‌گردانند.
در شب‌های قدر، مردم اعمال وارد و تأکید شده را انجام می‌دهند و مخصوصاً دعای «جوشن کبیر» که به «دعای ۱۰۰ بند» معروف است را می‌خوانند. آنان با خود نخی همراه دارند که با خواندن هر بند از دعای جوشن کبیر یک گره به آن می‌زنند و در مکانی نگهداری می‌کنند. هرمزگانی‌ها معتقدند اگر این نخ ۱۰۰ بند را همراه داشته باشند یا در خانه خود نگهداری کنند آن سال با مشکلی مواجه نخواهند شد.
روزه قلاغی تمرین روزه‌داری کودکان همدانی
مردم همدان به روزه نیمه‌روز و روزهای که در آن بچه‌ها از هنگام سحر تا اذان ظهر روزه خود را نخورند، روزه قلاغی می‌گویند که ازجمله آئین‌های پابرجای مردم این استان است.
مطابق سنت دیرینه در ماه رمضان جوان دارای نامزد، باید افطاری نامزدش را به خانه پدر عروس ببرد که این افطاری شامل چند قرص نان، گرده دوزرده، برنج، روغن حیوانی، یک عدد مرغ و یا ماهی، سیب سرخ، شیرینی، انگشت‌پیچ و میوه‌های فصل است و پس‌ازاینکه افطاری از سوی داماد به خانه عروس برده شد، خانواده عروس نیز در شب‌های آینده، خانواده داماد را برای صرف افطاری به منزل خود دعوت می‌کنند.
اگر در روز عید فطر گذرتان به همدان بیفتد، تقریباً از تمام خانه‌های شهر بوی آش رشته‌ترشی را حس می‌کنید، آشی که به اعتقاد مردم، بعد از یک ماه روزه‌داری، خوردن آن دستگاه گوارشی را جلا می‌دهد.
«روضه قنبر» یزدی‌ها در ماه مبارک رمضان
روضه قنبر در ایام ماه مبارک رمضان از روز نوزدهم تا شب بیست و هفتم ماه رمضان، خوانده می‌شود و این روضه بیشتر ویژه زنان است که نذری دادن و طلب حاجت در این چند روز مرسوم است و این مراسم اغلب در خانه‌ها برگزار می‌شود.
برگزاری روضه قنبر، نماد ضربت خوردن مولای متقیان است و با آداب خاصی توسط زنان برگزار می‌شد و هنوز هم در محله‌های قدیمی یزد این آیین برگزار می‌شود.
اما یزدی‌ها نیز مانند دیگر مردم نقاط مختلف کشور، خوراکی‌های خاصی برای سفره‌های سحر و افطار خود دارند و اغلب افطاری‌ها را سبک اما بنا به ذائقه با خوراکی‌های شیرین مثل آبجوش نبات، حلوای برنج یا همان شله‌زرد، باقلوا، خرما و … میل می‌کنند و وعده شام را نیز با غذاهای به‌اصطلاح نانی سپری می‌کنند و آش به‌ویژه آش گندم، آبگوشت، گوشت نخود و … غذای غالب سفره‌های افطار است.
ثبت دیدگاه