برای شب نوزدهم ماه رمضان اعمال مستحبی فراوانی ذکر شده است که خواندن دعای جوشن‌کبیر و قرآن به سر گرفتن عموماً جزء اعمالی است که حتماً انجام می‌شود اما خوب است بدانیم که انجام خدمت برای عموم مردم و ابراز ندامت از آنچه در گذشته انجام داده‌ایم نیز از اعمال مورد تأکید در این شب است.
امروز، سه‌شنبه ۲۳ اردیبهشت‌ماه، مصادف با اولین شب قدر در سال جاری است. برای این شب، اعمال مخصوصی توصیه شده است که در کتاب «کنز المرام فی اعمال شهر الصیام» این اعمال به خوبی تشریح شده است. در این کتاب در خصوص اعمال مخصوص اولین شب قدر ماه رمضان آمده است:
اعمال شب قدر بر دو قسم است: اعمالی که باید در هر یک از شب‌های نوزدهم، بیست و یکم و بیست و سوم ماه مبارک رمضان انجام داد و اعمالی که در یکی از این سه شب انجام می‌شود. اعمالی که باید در هر یک از سه شب نوزدهم، بیست ویکم و بیست و سوم انجام داده شود بسیار زیاد است که در اینجا به برخی از آنها اشاره می‌کنیم.
۱. احیای آن سه شب با عبادت و اطاعت حق تعالی
امام جواد علیه السلام از طریق پدران بزرگوارش از امام باقر علیه السلام روایت می‌کند که فرمود: هر کس شب قدر را احیا بدارد، خداوند گناهان او را می‌آمرزد، اگرچه به تعداد ستاره‌های آسمان، به سنگینی کوه ها و وزن دریاها باشد. پیامبر اکرم(ص) نیز فرموده‌اند: حضرت موسی علیه السلام عرضه داشت: بار خدایا من قرب ترا می‌خواهم، خطاب شد: قرب من برای کسی است که شب قدر را بیدار بماند. عرض کرد: خدایا من رحمت تو را می‌خواهم، خطاب شد: رحمت من برای کسی است که در شب قدر بر بینوایان ترحم کند. گفت: خدایا من گذشتن از صراط را می‌خواهم، خطاب شد: آن برای کسی است که در شب قدر صدقه بدهد. عرض کرد: الهی من از میوه‌ها و درختان بهشتی می‌خواهم، خطاب آمد: آن برای کسی است که در شب قدر تسبیح بگوید. عرضه داشت: بار خدایا، من نجات از آتش جهنم را می‌خواهم، خطاب شد: آن برای کسی است که در شب قدر استغفار کند. گفت: خدایا من خشنودی تو را خواستارم، خطاب آمد: خشنودی من برای کسی است که در شب قدر دو رکعت نماز بخواند.
از این حدیث شریف استفاده می‌شود که شب قدر، شب احیا، استغفار، تصدق، تسبیح، ترحم بر مساکین و نماز است.
۲. غسل
علاوه بر روایاتی که دلالت می‌کنند بر اینکه در همه شب‌های فرد رمضان غسل مستحب است، روایات فراوانی دلالت می‌کنند بر اینکه در شب‌های نوزدهم، بیست و یکم و بیست و سوم بالخصوص غسل مستحب است، از جمله روایت صحیحه محمد بن مسلم که در هفده مورد غسل را مستحبی دانسته، از جمله شب نوزدهم، بیست ویکم و بیست و سوم ماه رمضان. مرحوم حاج آقا رضا همدانی این روایات را مستفیض دانسته است. بهترین وقت این غسل‌ها نزدیک مغرب است، که اندکی پیش از غروب آفتاب غسل کرده، نماز مغرب را بخواند، سپس افطار کند.
۳. قرآن سر گرفتن
امام باقر علیه السلام می‌فرماید: سه شب از ماه رمضان قرآن را بر می‌داری، آن را باز می‌کنی، در برابرت قرار می‌دهی، آنگاه می‌گویی: اَللّهُمَّ اِنّی اَسْاَلُکَ بِکِتابِکَ الْمُنْزَلِ وَما فیهِ، وَفیهِ اسْمُکَ الاَْعْظَمُ الاْکْبَرُ وَاَسْماؤُکَ الْحُسْنی، وَما یُخافُ وَیُرْجی، اَنْ تَجْعَلَنی مِنْ عُتَقائِکَ مِنَ النّارِ.
امام صادق علیه السلام می‌فرماید: سپس آن را بر سر نهاده می‌گویی: اَللّهُمَّ بِحَقِّ هذَا الْقُرْانِ، وَبِحَقِّ مَنْ اَرْسَلْتَهُ بِه وَبِحَقِّ کُلِّ مُؤْمِنٍ مَدَحْتَهُ فیهِ وَبِحَقِّکَ عَلَیهمْ، فَلا اَحَدَ اَعْرَفُ بِحَقِّکَ مِنْکَ، بِکَ یااَللّه «عشرا» بِمُحَمَّدٍ «عشرا» بِعَلِیٍّ «عشرا» بِفاطِمَهَ «عشرا» بِالْحَسَنِ «عشرا» بِالْحُسَیْنِ «عشرا» بِعَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ «عشرا» بِمُحَمَّدِ بْنِ عَلِیٍّ «عشرا» بِجَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ «عشرا» بِمُوسَی بْنِ جَعْفَرٍ «عشرا» بِعَلِیِّ بْنِ مُوسی «عشرا» بِمُحَمَّدِ بْنِ عَلِیٍّ «عشرا» بِعَلِیِّ بْنِ مُحَمَدٍ «عشرا» بِالْحَسَنِ بْنِ عَلِیٍّ «عشرا» بِالْحُجَّهِ «عشرا» و پیش از آنکه از جای خود برخیزی حاجتت روا، و دعایت مستجاب می‌شود.
۴. دو رکعت نماز
از رسول اکرم صلی الله علیه و آله و سلم روایت شده که فرمود: هر کس در شب قدر دو رکعت نماز بخواند، در هر رکعت بعد از حمد هفت بار سوره «قل هو اللّه أحد» را بخواند، بعد از سلام مرتبه بگوید: اَسْتَغْفِرُ اللّه َ وَ اَتُوبُ اِلَیْهِ، از جای خود برنخیزد جز اینکه خداوند او را و پدر و مادرش را بیامرزد و فرشتگانی بفرستد که تا رمضان آینده برای او حسنات بنویسند و فرشتگانی برانگیزد که در بهشت برای او درخت بکارند، کاخ بسازند، چشمه جاری کنند و از دنیا نمی‌رود جز اینکه همه این‌ها را مشاهده کند.
۵. زیارت امام حسین (ع)
امام صادق(ع) می‌فرماید: چون شب قدر فرا رسد که هر امر استواری در آن مقرر می‌شود، منادی از درون عرش الهی فریاد برآورد که خداوند منان هر کسی را که امشب به زیارت حسین علیه السلام آمده آمرزید.
۶. دعای جوشن کبیر
جوشن در لغت به معنای زره است، کسی که این دعا را بخواند همانند کسی است که زره محکمی بر تن کرده باشد، که هیچ شمشیری در آن کارگر نباشد. در میان ادعیه و احراز دو حرز به عنوان جوشن شناخته شده:
۱) دعای جوشن صغیر: این دعا از حضرت موسی بن جعفر علیه‌السلام روایت شده، هنگامی که هادی عباسی(برادر هارون الرشید) به قتل آن حضرت تصمیم گرفت. امام کاظم(ع) دعایی خواند که چنین آغاز می‌شود: «اِلهی کَمْ مِنْ عَدُوٍّ شَحَذَ لی ظُبَهَ مُدْیَتِه… » و از برکت این دعا پیش از آنکه آسیبی از او به امام برسد خبر هلاکت وی رسید. این دعا به جوشن صغیر معروف است.
۲)دعای جوشن کبیر: دعای جوشن کبیر شامل هزار و یک نام از اسامی حسنای خداوند منّان را در یکصد فصل در بر دارد، این دعا را جبرئیل امین به رسول اکرم صلی الله علیه و آله و سلم در برخی از غزوات آموخته است. برای این دعا آثار شگفت فراوانی نقل شده، علاقه‌مندان به بحارالانوار مراجعه فرمایند. جبرئیل امین به پیامبر اکرم(ص) عرضه داشت: خداوند منان می‌فرماید: من پیش از آنکه جهان را بیافرینم به پنج هزار سال، این دعا را بر سرادق عرش نوشته بودم، هر بنده‌ای آن رادر اول ماه رمضان با نیت خالص بدون آمیخته با شک بخواند پاداش شب قدر به او بدهم.
۷. دعای امام حسن مجتبی (ع)
امام حسن مجتبی(ع) در شب قدر این دعا را می‌خواند: «یا باطِنا فی ظُهُورِه، وَیا ظاهِرا فی بُطُونِه، یا باطِنا لَیْسَ یَخْفی، یا ظاهِرا لَیْسَ یُری، یا مَوْصُوفا لا یَبْلُغُ بِکَیْنُونَتِه مَوْصُوفٌ وَ لا حَدٌّ مَحْدُودٌ، یا غائِبا غَیْرَ مَفْقُودٍ، وَ یا شاهِدا غَیْرَ مَشْهُودٍ، یُطْلَبُ فَیُصابُ، وَ لَمْ یَخْلُ مِنْهُ السَّماواتُ وَ الاْرْضُ وَ ما بَیْنَهُما طَرْفَهَ عَیْنٍ، لا یُدْرَکُ بِکَیْفٍ، وَ لا یُأَیَّنُ بِاَیْنٍ وَ لا بِحَیْثٍ، اَنْتَ نُورُ النُّورِ، وَرَبُّ الاْرْبابِ اَحَطْتَ بِجَمیعِ الاْمُورِ، سُبْحانَ مَنْ لَیْسَ کَمِثْلِه شَیْءٌ، وَ هُوَ السَّمیعُ الْبَصیرُ، سُبْحانَ مَنْ هُوَ هکَذا، وَ لا هکَذا غَیْرُهُ».
۸) یکصد رکعت نماز
در هریک از شب‌های نوزدهم، بیست و یکم و بیست و سوم یکصد رکعت نماز می‌خواند که بعد از هر دو رکعت سلام می‌دهد. در دو شب بیست و یکم و بیست و سوم تأکید شده که در هر رکعت از یکصد رکعت بعد از حمد ۱۰ بار سوره «قل هو اللّه أحد» خوانده شود. علامه مجلسی فرموده: کسی که ضعف داشته باشد می‌تواند صد رکعت را نشسته بخواند.
۹ )خدمات عمومی
سید ابن طاووس در ضمن اعمال شب قدر می‌فرماید: آیا این حدیث را از حضرت عیسی علیه السلام ندیده‌ای؟ که فرمود: «چون خورشید باش که بر هر شخص نیکوکار و بدکار نور افشانی می‌کند». و آیا کلام دُرر بار رسول اکرم صلی الله علیه و آله را نشنیده‌ای که فرمود: به همگان نیکی کن، اگر او اهل خیر نباشد تو اهل خیر باش». شما نیز همواره، به ویژه در ماه رمضان، مخصوصا در شب‌های قدر به همگان نیکی کنید، در برابر بدی‌ها به نیکی پاداش دهید، مگر پیامبر اکرم برای همه ما الگو نیست؟ که هر کس او را آزار می‌داد دست به سوی آسمان برافراشته، عرضه می‌داشت: «بار خدایا! قوم من نادان هستند، از آنها بگذر». شما نیز برای همه دعای خیر کنید و از آنها بگذرید و از خدا بخواهید که از آنها بگذرد.
۱۰) دعای خیر
شب‌های قدر شب دعا و نیایش است، در این سه شب برای دنیا و آخرت خود بسیار دعا کن. از پیامبر اکرم(ص) پرسیدند: اگر شب قدر را درک کنم، از خدا چه بخواهم؟ فرمود: «عافیت و سلامتی». مرحوم فشارکی نقل فرموده که در این سه شب، سوره «یس» را سه بار بخوان، یکی برای حیات و زندگی خود، دیگری برای وسعت معیشت و روزی خود، سومی برای سلامتی و تندرستی خود.
همانگونه که برای خود دعای خیر می‌کنی برای دیگران نیز دعای خیر کن که حضرت فاطمه(س) هنگامی که دعا می‌کرد، اول برای دیگران دعا می‌فرمود و چون از راز آن می‌پرسیدند، می‌فرمود: اول همسایه سپس داخل خانه. همانگونه که برای دنیای خود دعا می‌کنی، برای آخرت خود نیز دعا کن، که در آنجا نیاز بیشتری داری.
مرحوم فشارکی فرموده: در هر یک از شب‌های قدر، ۱۰ بار بگو: «اَللّهُمَّ إِنَّکَ عَفُوٌّ تُحِبُّ الْعَفْوَ، فَاعْفُ عَنِّی یا أَرْحَمَ الرّاحِمینَ».
بهترین اعمال در این شب‌ها توبه، استغفار، ندامت از اعمال گذشته، تصمیم برای آینده، تلاش برای جبران گذشته، دعای خیر برای خویش، پدر، مادر، خویشان، حق داران، همسایگان و عموم مؤمنین و مؤمنات است، که دعای دیگران در غیاب آنها روزی را فراخ کرده، ناملایمات را دفع می‌کند.
در اعمال مخصوص شب نوزدهم ماه رمضان نیز آمده است:
غسل کردن، خواندن پناج رکعت نماز، استغفار( در شب نوزدهم یکصد بار بگوید: أَسْتَغْفِرُ اللّه َ رَبّی وَأَتُوبُ اِءلَیْهِ) و لعن(در شب نوزدهم یکصد بار بگوید: اَللّهُمَّ الْعَنْ قَتَلَهَ أَمیرِالْمُوءْمِنینَ) از توصیه‌شده‌ترین اعمال این شب است.
برای این شب دعاهای مخصوصی نیز ذکر شده است از جمله دعای: اَللّهُمَّ لَکَ الْحَمْدُ عَلی ما وَهَبْتَ لِی مِنْ اِنْطِواءِ ما طَوَیْتَ مِنْ شَهْرِی وَ اَنَّکَ لَمْ تُحِنْ فِیهِ اَجَلِی وَ لَمْ تَقْطَعْ عُمْرِی وَ لَمْ تُبْلِنی بِمَرَضٍ یَضْطَرُّنِی صاِلی تَرْکِ الصِّیامِ وَ لا بِسَفَرٍ یَحِلُّ لِی فِی الاْءفْطارِ، فَاَنَا اَصُوْمُهُ فِی کِفایَتِکَ وَوَقایَتِکَ، اُطیعُ اَمْرَکَ وَاَقْتاتُ رِزْقِکَ وَاَرْجُو وَاُؤَمِّلُ تَجاوُزَکَ، فَاَتْمِمْ اَللّهُمَّ عَلَیَّ فِی ذلِکَ نِعْمَتَکَ وَاَجْزِلْ بِهِ مِنَّتَکَ وَ اسْلَخْهُ عَنِّی بِکَمالِ الصِّیامِ وَ تَمْحیصِ الاْثامِ وَ بَلِّغْنِی اخِرَهُ بِخاتِمَهِ خَیْرٍ وَ خِیَرَهٍ یا اَجْوَدَ الْمَسْئُولینَ وَ یا اَسْمَحَ الْواهِبینَ وَ صَلَّی اللّه ُ عَلی مُحَمَّدٍ وَ الِهِ الطّاهِرینَ.
همچنین دعای: یا ذَا الَّذِی لَیْسَ فِی السَّمواتِ الْعُلی وَلا فِی الاْءَرَضِینَ السُّفْلی، وَلا فَوْقَهُنَّ وَلا بَیْنَهُنَّ وَلا تَحْتَهُنَّ إِلهٌ یُعْبَدُ غَیْرُهُ، لَکَ الْحَمْدُ حَمْداً لا یَقْدِرُ عَلی إِحْصائِهِ إِلاَّ أَنْتَ، فَصَلِّ عَلی مُحَمَّدٍ وَآلِ مُحَمَّدٍ، صَلاهً لا یَقْدِرُ عَلی إِحْصائِها إِلاَّ أَنْتَ.
آنچه گفته شد مخصوص شب نوزدهم بود، که علاوه بر آنها همه اعمال یاد شده برای شب‌های قدر، از قبیل؛ احیا، قرآن سر گرفتن، زیارت امام حسین علیه السلام، یکصد رکعت، جوشن کبیر، سوره‌های عنکبوت، روم و دخان و همه اعمال یاد شده برای مطلق شب‌های ماه مبارک رمضان، از قبیل دعای افتتاح، ابوحمزه ثمالی و قرائت سوره قدر هزار بار و تلاوت سوره دخان یکصد بار، در این شب با تأکید بیشتر وارد شده است.
ثبت دیدگاه