هر سال با فرارسیدن ماه رمضان نکاتی آموزشی درباره اصول تغذیه به ویژه برای افراد دارای برخی بیماری‌های زمینه‌ای و افرادی که دارو مصرف می‌کنند مطرح می‌شود تا بدون آسیب دیدن سیستم ایمنی بدن در طول این ماه، با رعایت اصول درست تغذیه و توصیه‌های دارویی، افراد بتوانند اقدام به روزه‌داری کنند و از مزایای روحی و جسمی این فریضه دینی بهره‌مند شوند اما شیوع کرونا سبب شده که برخی توصیه‌های مرتبط با ماه رمضان به ویژه برای افرادی که دارو مصرف می‌کنند متفاوت از گذشته باشد.
اهمیت ارتقای سطح آگاهی جامعه در حوزه سلامت و همچنین روزه‌داری بدون‌خطر برای برخی افراد دارای شرایط روزه گرفتن که مبتلا به بیماری‌های زمینه‌ای هستند حایز اهمیت است.
در این راستا مطالعات متعدد در زمینه‌ی نقش مؤثر روزه‌داری را در سلامتی به ویژه بر سطح گلوکز خون، چربی‌های خون و فشار خون، کنترل وزن و بهبود بیماری‌های مختلف نشان داد، در اغلب بیماری‌هایی که عادات غذایی غلط، چاقی و افزایش وزن در بروز آنها دخالت دارند روزه‌داری مفید است. اما شرط اثرگذاری مثبت روزه‌داری، رعایت اصول درست تغذیه در ماه رمضان است.
روزه در دوران کرونا
امسال دومین ماه رمضان در دوران شیوع کرونا را در شرایطی تجربه می‌کنیم که این بار کرونای جهش‌یافته انگلیسی کشور را درگیر کرده و حلول ماه مبارک رمضان نیز با موج چهارم کرونا همزمان شد. در دوران شیوع کرونا با رعایت اصول صحیح تغذیه‌ای و مصرف منابع غذایی حاوی ویتامین‌های A، D، E و C و همچنین منابع غذایی حاوی آهن و روی و سلنیم که برای عملکرد طبیعی سیستم ایمنی بدن و پیشگیری از ابتلا به بیماری کووید- ۱۹ لازم هستند، نگرانی از نظر تضعیف سیستم ایمنی بدن در ایام روزه‌داری و خطر ابتلا به این بیماری کاهش می‌یابد.
همچنین با توجه به ضرورت ماندن در خانه و همچنین پرهیز از حضور در مراکز درمانی تا حد امکان، رعایت برخی دستورالعمل‌های مرتبط با روزه‌داری در دوران کرونا به ویژه برای افرادی که به طور مستمر دارو مصرف می‌کنند یا مبتلا به برخی بیماری‌های زمینه‌ای هستند کمک می‌کند که در شرایط حاد کنونی و موج چهارم کرونا احتمال نیاز به حضور در مراکز درمانی برای این قبیل افراد در ماه رمضان به پایین‌ترین حد ممکن برسد.
ضرورت مشورت دارویی با پزشک
معمولا در ماه رمضان برای افرادی که به دلیل ابتلا به بیماری دارو مصرف می‌کنند، این پرسش پیش می‌آید که شیوه درست مصرف داروها در هنگام روزه‌داری چگونه است و آیا قطع مصرف داروها یا تغییر زمان مصرف دارو به زمان‌های پیش از سحر یا بعد از افطار درست است؟
دکتر مینا امینی، رئیس دفتر تحقیق و توسعه معاونت غذا و داروی دانشگاه علوم پزشکی مازندران درگفت‌وگو با ایسنا در این زمینه اظهار کرد: بیماران نباید بدون مشورت با داروساز یا پزشک معالج خود، اقدام به قطع مصرف، تغییر یا کاهش دوز مصرفی و تغییر زمان مصرف دارو کنند. زیرا رعایت نکردن برخی اصول می‌تواند منجر به از بین رفتن اثربخشی دارو و حتی بروز اثرات جانبی و تشدید بیماری شود.
وی توجه به این نکات را توسط مصرف‌کنندگان دارو و شاغلان گروه پزشکی ضروری دانست و گفت: توصیه‌های بهداشتی مرتبط با روزه‌داری و مصرف دارو باید حتما جدی گرفته شود. در بارداری، شیردهی و برخی از بیماری‌ها مانند دیابت، فشارخون، روده تحریک‌پذیر، یبوست، زخم‌های گوارشی (معده و دوازدهه)، اختلالات کلیوی، اختلالات غده تیروئید، بیماری‌های اعصاب و روان و قلبی عروقی و تنفسی فرد ملزم است پیش از اقدام به روزه‌داری، با پزشک معالج خود در خصوص روزه‌داری مشورت کند.
رئیس دفتر تحقیق و توسعه معاونت غذا و داروی دانشگاه علوم پزشکی مازندران با اشاره به افرادی که با نظر پزشک‌شان مجاز به روزه‌داری هستند، خاطرنشان کرد: افراد مبتلا به بیماری در صورتی که با نظر پزشک مجاز به روزه‌داری باشند، باید به برخی نکات مهم توجه کنند. برای مثال بیماران مبتلا به صرع، در معرض خطر تغییر دوز دارو در ایام روزه داری هستند. همچنین پزشکان علاوه بر بیماران صرعی که با قطع دارو دچار بازگشت حملات تشنجی می‌شوند، باید به بیماران مبتلا به آسم که با قطع داروهای استنشاقی و افشانه‌های تنفسی دچار حملات آسمی می‌شوند مشاوره دقیق داده و توصیه‌های لازم را ارائه کنند.
رئیس دفتر تحقیق توسعه معاونت غذا و دارو درباره روزه‌داری برای مبتلایان به فشار خون ادامه داد: مطالعات به عمل آمده روی داروهای ضد فشارخون نشان می‌دهد که روزه‌داری تاثیر خاصی بر اثربخشی این داروها ندارد. البته گاهی اوقات لازم است در مورد داروهای مدر(ادرارآور)، برای جلوگیری از کاهش آب بدن، پزشک اقدام به کاهش دوز این داروها در بیماران روزه‌دار کند.
امینی با اشاره به چگونگی تغییر زمان و شکل مصرف دارو و امکان کنترل مصرف دارو برای روزه‌دار با داروهایی که دو بار در شبانه‌روز باید مصرف شوند، خاطرنشان کرد: برخی از داروهای ضد التهاب این قابلیت را دارند که دوبار در طول روز مصرف شوند که مصرف این‌گونه داروها را می‌توان با مشورت پزشک و داروساز به زمان افطار و سحر موکول کرد.
مصرف آنتی‌بیوتیک نیز برای برخی بیماران باید به طور مستمر انجام شود
وی گفت: پزشک معالج برای درمان عفونت در بیمار روزه‌دار، می‌تواند اقدام به تجویز آنتی‌بیوتیک‌هایی کند که به جای چند بار مصرف در طی روز، یک یا دو بار در روز مصرف شوند. برخی از داروها نیز به شکل آهسته رهش در بازار دارویی موجود هستند. در مورد این داروها به جای مصرف سه تا چهار بار در روز، پزشک می‌تواند داروی آهسته رهش که یک بار در روز تجویز می‌شود توصیه کند.
دبیر کمیته تجویز و مصرف منطقی دارو دانشگاه علوم پزشکی مازندران خاطرنشان کرد: تغییر نحوه مصرف برخی از داروها از شکل خوراکی به شکل پوستی در این ایام با تجویز پزشک نیز یکی دیگر از راه‌های کنترل مصرف دارو برای روزه‌دار است که به گفته امینی در صورت وجود این نوع از داروی مد نظر، به جای مصرف برخی از داروهای خوراکی، پزشک می‌تواند آنها را به شکل زیست‌چسب (چسب پوستی دارو در صورت موجود بودن) تجویز کند.
روزه، دیابت، کرونا
امینی تصریح کرد: هرچند روزه‌داری برای برخی از مبتلایان به دیابت بنا بر تشخیص پزشک معالج می‌تواند مفید باشد، ولی تغییر خودسرانه دوز دارو و رژیم غذایی در برخی دیگر بسیار خطرناک است. بیمارانی که انسولین مصرف می‌کنند پیش از اقدام به روزه‌داری حتما باید با پزشک خود مشورت کنند. زیرا در تمام بیماران دیابتی، کنترل مرتب قند خون و تنظیم آن بسیار مهم است.
وی تاکید کرد: بیماران دیابتی باید پیش از اقدام به روزه گرفتن، برای بررسی سطح قند خون، فشار خون، چربی خون، انعقاد خون و بررسی‌های کلی وضعیت بیوشیمی خون توسط پزشک بررسی شوند و بر این اساس رژیم غذایی و دارویی مختص هر بیمار پیش از آغاز روزه‌داری تعیین شود.
رئیس دفتر تحقیق و توسعه معاونت غذا و داروی دانشگاه علوم پزشکی مازندران گفت: هم بیماران و هم خانواده فرد مبتلا به دیابت باید در رابطه با خطرات احتمالی تهدیدکننده بیمار در ایام روزه‌داری مورد مشاوره قرار گیرند و در مورد علائم افزایش و کاهش قند خون، اندازه‌گیری قند خون، تنظیم وعده‌های غذایی، فعالیت بدنی و مصرف داروها در ماه مبارک باید آموزش لازم را دریافت کنند. علاوه بر این، روش درمان و اقدامات لازم در صورت بروز مشکل باید به همراه بیمار آموزش داده شود.
ممنوعیت مصرف داروهای ضدبارداری
امینی با اشاره به اقدام برخی بانوان به مصرف بعضی داروها برای به تأخیر انداختن دوران قاعدگی در ماه رمضان و با هدف روزه گرفتن، این اقدام را برای سلامت آنها خطرناک توصیف می‌کند و می‌گوید: استفاده خودسرانه از داروهای ضد بارداری ترکیبی مانند LD برای قطع خونریزی دوران قاعدگی به منظور کامل کردن روزه در ماه رمضان علاوه بر این که چرخه هورمونی مصرف‌کننده را مختل خواهد کرد، پیامدهای خطرناکی مانند اشکالات انعقادی و ایجاد لخته در عروق اندام‌های تحتانی و حتی عروق مغزی به دنبال خواهد داشت. خصوصا که این عارضه با کاهش مصرف مایعات به دلیل روزه گرفتن ممکن است تشدید شود.
وی افزود: شیوع این عارضه با افزایش سن بیشتر می‌شود. این اقدام برای بانوان بالای ۳۵ سال، دارای اضافه وزن و سابقه ترومبوز و سیگاری بسیار خطرناک است. لذا توصیه می‌شود در صورت ضروری بودن مصرف این داروها، حتما با پزشک مشورت شود.
رئیس دفتر تحقیق و توسعه معاونت غذا و دارو دانشگاه علوم پزشکی مازندران با اشاره به توصیه‌های نحوه مصرف داروها در ماه مبارک رمضان، با تأکید بر این که باید نحوه مصرف داروها در ماه رمضان با مشورت پزشک یا داروساز تعیین شود، خاطرنشان کرد: اثربخشی بسیاری از داروها، ارتباط مستقیمی با مصرف به موقع آنها در زمان معین دارد و نباید در ایام روزه‌داری خودسرانه قطع شود.
قطع ناگهانی برخی از داروها به واسطه
دبیر کمیته تجویز و مصرف منطقی دارو دانشگاه علوم پزشکی مازندران امینی با تاکید بر اینکه روزه‌داری بسیار خطرناک است و هرگونه اقدام در این خصوص باید با مشورت پزشک باشد. با اشاره به اینکه چه افرادی نباید روزه بگیرند، گفت: همه افرادی که بنا به توصیه پزشک منع روزه گرفتن دارند و بیماران پیوند عضو به جز پیوند قرنیه مجاز به روزه گرفتن نیستند. بیمارانی هم که مبتلا به کووید ۱۹ شده و بهبود یافته‌اند، بهتر است حداقل تا ۶ هفته پس از بیماری با نظر پزشک اقدام به روزه‌داری نکنند. افراد مبتلا به بیماری‌های زمینه‌ای نظیر فشار خون بالا، بیماری قلبی عروقی، سرطان و دیابت که بیش از دیگران در معرض ابتلا به وضعیت شدید بیماری کووید۱۹ هستند برای پیشگیری از ابتلا به این بیماری بهتر است اقدام به روزه‌داری نکنند. همچنین افرادی که مطمئن نیستند روزه برای آنها ضرر دارد بهتر است انجام این فریضه الهی را به پس از دوران همه‌گیری کووید۱۹ موکول کنند، مگر اینکه با نظر پزشک متخصص اطمینان از بی‌ضرر بودن روزه برای آنها حاصل شود.
وی افزود: در بیمارانی که مبتلا به سایر بیماری‌ها هستند و قبلا روزه‌داری برای آنها منعی نداشت، روزه داری در شرایط بحران ویروس کرونا متفاوت از سال‌های دیگر نیست و در موارد خاص با نظر پزشک متخصص می‌توانند اقدام به روزه‌داری کنند.
منابع غذایی مهم برای تقویت سیستم ایمنی در ماه رمضان مصرف منابع غذایی حاوی ویتامین A شامل انواع سبزی‌ها و میوه‌های زرد و نارنجی مانند هویج، کدو حلوایی، موز و انواع مرکبات و منابع حیوانی مانند زرده تخم‌مرغ، شیر و لبنیات، منابع غذایی ویتامین Dمانند ماهی‌های چرب، لبنیات و زرده تخم‌مرغ، مواد غذایی حاوی ویتامین E به عنوان آنتی‌اکسیدان و کمک‌کننده به عملکرد سیستم ایمنی بدن از طریق استفاده از روغن‌های مایع مانند کانولا، آفتابگردان و ذرت در پخت غذا و مصرف سبزیجاتی مانند اسفناج، کلم‌پیچ، سویا و سیب‌زمینی در وعده‌های غذایی سحر، افطار یا انواع آجیل مانند فندق،بادام، گردو در فاصله وعده افطار تا شام در ماه رمضان توصیه می‌شود.
دبیر کمیته تجویز و مصرف منطقی دارو دانشگاه علوم پزشکی مازندران خاطرنشان کرد: منابع غذایی حاوی ویتامین Cشامل انواع میوه‌ها و سبزی‌ها از جمله سبزی‌های برگ‌سبز مانند سبزی خوردن و انواع کلم و گوجه‌فرنگی، جوانه‌های گندم، ماش و شبدر، انواع مرکبات مانند لیموترش، لیموشیرین، پرتقال، نارنگی و نارنج و کیوی در هر سه وعده افطار، شام و سحر برای تقویت سیستم ایمنی بدن در ماه رمضان مفید است. منابع غذایی ویتامین‌های گروه B مانند انواع سبزی‌های برگ سبز و میوه‌ها، شیر و لبنیات، انواع گوشت‌ها، زرده تخم‌مرغ، غلات سبوس‌دار، حبوبات مانند نخود، انواع لوبیا، عدس، باقلا، لپه و ماش، مغزها مانند پسته، گردو، بادام و فندق نیز در زمان روزه‌داری مفید است.
امینی تصریح کرد: برای پیشگیری از پیشرفت سریع عفونت‌های ویروسی، تامین ویتامین B۱۲از پروتئین‌های حیوانی از جمله گوشت قرمز، ماهی و ماکیان، تخم‌مرغ و لبنیات حتما مفید است. دریافت آهن کافی از گوشت قرمز، مرغ و ماهی، سبزی‌ها، حبوبات، میوه‌های تازه و خشک شده و غلات کامل نیز در این ماه توصیه می‌شود.
روزه‌داری و دریافت واکسن کووید ۱۹
وی با اشاره به اینکه دریافت واکسن کووید۱۹ منافاتی با روزه‌داری ندارد، اظهار کرد: در این راستا اما رعایت چند نکته برای افرادی که در گروه اولویت برای دریافت واکسن کووید-۱۹ در ماه مبارک رمضان هستند، ضروری است. با توجه به همزمانی واکسیناسیون کرونا با روزه‌داری و احتمال بروز مواردی مانند ایجاد لخته در عروق (حوادث ترومبوآمبولیک، ترومبوز سینوس وریدی مغز) به ویژه در افراد جوان، توصیه می‌شود برای رفع خطرات قابل اصلاح برای مشکلات ایجاد لخته در عروق (ترومبوز)، به هیچ عنوان از داروهای هورمونی (داروهای ضدبارداری خوراکی، داروهای استروژنی، استروئیدهای آنابولیک و…) به صورت خودسرانه استفاده نشود.
دبیر کمیته تجویز و مصرف منطقی دارو دانشگاه علوم پزشکی مازندران گفت: با توجه به احتمال بروز واکنش‌های ازدیاد حساسیت سریع بعد از تزریق هر واکسنی، توصیه می‌شود تا حد امکان فردی که واکسن کووید-۱۹ را دریافت می‌کند در روزِ تزریق واکسن دچار کمبود مایعات بدن نباشد و روزه‌داران ترجیحاً پیش از دریافت واکسن، وعده سحری را صرف کرده باشند.
در صورت بروز واکنش‌های ازدیاد حساسیت سریع مانند سرگیجه، افت فشار، تورم صورت، گرفتگی صدا، بثورات پوستی خارش‌دار گسترده، بعد از تزریق واکسن حتما به مرکز درمانی مراجعه شود و تا زمان مراجعه بیمار به مرکز درمانی، برای حفظ مایع داخل عروقی، پاهای بیمار بالا نگه داشته شود.
برای کنترل درد عضلانی و درد استخوانی و مفاصل (میالژی و آرترالژی) بعد از تزریق واکسن کووید۱۹، روزه‌داران می‌توانند از شیاف استامینوفن یا شیاف داروهای ضد التهاب غیر استروئیدی (تحت نظر پزشک) استفاده کنند.
امینی با اشاره به وعده‌های غذایی در ماه رمضان گفت: سحر، از غذاهای کم‌حجم و غنی از مواد مغذی که کم‌نمک، کم‌چرب و کم‌شیرین هستند استفاده شود. مقدار مناسبی از سبزی‌های مختلف (سبزی خوردن و سالاد) مصرف شود. مصرف مواد غذایی شیرین در وعده سحری توصیه نمی‌شود. چون با تحریک انسولین و ورود سریع قند خون به داخل سلول‌ها و در نتیجه افت قند خون، موجب گرسنگی زودرس می شود.
وی افزود: مصرف نوشیدنی‌های گازدار، شربت‌ها و چای خیلی شیرین موجب تشنگی و خشکی گلو می‌شود، چای پررنگ هم به دلیل مدر بودن و ایجاد کم‌آبی توصیه نمی‌شود. غذاهای پر پروتئین نیز مانند انواع کباب، جوجه کباب، ماهی و غذاهای خشک و پرروغن مثل کتلت و کوکو، سوسیس و کالباس، پیتزا، کله‌پاچه و همچنین غذاهای چرب و سرخ شده و پر ادویه به ویژه در دوران کرونا موجب احساس تشنگی و خشکی دهان در طول روز می‌شوند. غذاهای ساده و سبک مثل انواع پلو و خورش در حجم کم برای افرادی که فعالیت بدنی بیشتری در طول روز دارند یا غذاهای سبک‌تر مانند وعده صبحانه برای وعده سحری می‌توانند مناسب باشند.
رئیس دفتر تحقیق و توسعه معاونت غذا و دارو دانشگاه علوم پزشکی مازندران افزود: در زمان افطار، برای آغاز افطار مصرف یک لیوان آب گرم، چای کمرنگ یا یک لیوان شیر گرم همراه با خرما یا عسل و
استفاده از غذاهای سبک مثل فرنی، شیربرنج، نان و پنیر و سبزی توصیه می‌شود. انواع سوپ کم‌چرب، آش کم‌حبوبات و سبک، حلیم بدون روغن، سیب‌زمینی آب‌پز، سبزی‌های پخته مثل کدو، حلیم، گل کلم، هویج و نخود فرنگی، تخم‌مرغ آب‌پز، کره و عسل غذاهای مناسبی برای افطار هستند. مصرف بامیه و زولبیا که مقادیر زیادی قند و چربی، اسیدهای چرب اشباع و ترانس دارند بسیار محدود شود. به طور کلی زیاده‌روی در مصرف مواد قندی و شیرین از جمله حلوا و شله‌زرد خیلی شیرین در وعده افطار علاوه بر اینکه منجر به دریافت انرژی مازاد و چاقی می‌شود، سیسیتم ایمنی بدن را نیز ضعیف می‌کند. پس از افطار، داشتن تحرک و فعالیت با شدت متوسط برای سوزاندن کالری توصیه می‌شود.
چه بخوریم؟
امینی با اشاره به اینکه شام در روزه‌داری یک وعده غذایی بسیار مهم است، ادامه داد: بهتر است روزه‌داران حدود یک تا دو ساعت پس از صرف یک افطار بسیار ساده شام را صرف کنند. در وعده شام می‌توان از مرغ یا ماهی، حبوبات، نان یا برنج، به شکل پلو و خورش، کوکوها و کتلت کم‌روغن، خوراک‌های مختلف با نان سبوس‌دار همراه با سبزی و سالاد، ماست یا دوغ استفاده کرد. غذایی که در وعده شام مصرف می‌شود باید کم‌چرب و کم‌نمک باشد. پس از شام و تا پیش از خواب مصرف میوه و مایعات برای جبران کم‌آبی بدن و حفظ سلامت و ایمنی بدن توصیه می‌شود.
وی افزود: مصرف سبزی و سالاد در هنگام افطار و خوردن میوه پس از افطار و شام و در فاصله زمانی بین افطار تا سحر به دلیل اینکه منبع خوبی از ویتامینC و پیش‌ساز ویتامین Aمحسوب می‌شود برای تقویت سیستم ایمنی بدن به ویژه در دوران کرونا مفید است. در وعده شام برای نوشیدنی توصیه می‌شود از آب آشامیدنی سالم، دوغ و عرقیات سنتی و شربت‌های خانگی بسیار کم‌شیرین استفاده شود. مصرف بیش از ۸ لیوان آب آشامیدنی سالم و سایر مایعات طبیعی و آب‌سبزی‌ها و صیفی‌ها مانند آب هویج، آب گوجه فرنگی و آب کرفس که سبب دریافت بیشتر مایعات و فیبر غذایی می‌شود در فاصله افطار تا سحر ضمن حفظ ایمنی بدن در شرایط کنونی برای پیشیگیری و کنترل بیماری کووید۱۹، بدن را از کم‌آبی در طول روزه‌داری حفظ می‌کند.
ثبت دیدگاه