رمضان، ماهی است که عظمت و کرامت و شرافت، و فضیلت بیشتری، نسبت به ماه‌های دیگر دارد. این ماه اعمال واجب و مستحبی بسیاری دارد که برخی از اعمال مستحب آن شامل؛ دعا و استغفار، اعمال روزهای ماه رمضان، اعتکاف، تلاوت قرآن، افطاری و صدقه دادن است.
رمضان ماهی از ماه‌های قمری است بین شعبان و شوال قرار گرفته و بنابر قولی آغاز سال قمری است. در ریشه کلمه رمضان نیز اختلاف است که آیا از «رَمْض» به سکون «م» به معناى بارانى که درپاییز مى‌بارد و باعث از بین رفتنن گرد و غبار پاییزى مى‌شود، گرفته شده یا از «رَمَض» به فتح «م» به معناى شدت گرماى پدید آمده از تابشش خورشید؟
در برخى روایات، رمضان از نام‌هاى خداوند متعال برشمرده شده است. از این رو، از اطلاق عبارت رمضان بدون کلمه ماه مانند: این رمضان است یا رمضان آمده است نهى شده و به گفتن عبارت «ماه رمضان» یعنی با اضافه شدن کلمه ماه به رمضان امر شده است.
راه‌های تشخیص روز اول ماه رمضان
اول ماه رمضان و اول ماه شوال همچون اول دیگر ماه‌های قمری با دیدن هلال اول ماه مشخص می‌شود و در غیر این صورت با یکی از راه‌های؛ اطمینان پیدا کردن از گفته دیگران یا سایر منابع عقل‌پسند، شهادت دو مرد عادل که گفته آنها با اصول ستاره‌شناسی در تعارض نباشد، سی روز از اول ماه قبل گذشته باشد و یا با حُکم حاکم شرع یا نظر برخی مراجع تقلید، روز اول ماه مبارک رمضان مشخص می‌شود. البته گاهی از برخی راه‌های غیر مشهور هم مانند: ضخامت هلال ماه، دیدن هلال قبل از ظهر و اینکه ماه در شب سیزدهم به شکل کامل دیده شود نیز استفاده می‌شود.
فضیلت ماه رمضان در قرآن
ماه رمضان تنها ماه قمرى است که در قرآن کریم به صراحت از آن نام برده و گرامى داشته شده است چنانچه در آیه ۱۵۸ سوره مبارکه بقره آمده است: «شَهْرُ رَمَضانَ الذّى أُنزِلَ فِیهِ القُرْآنُ هُدًى لِلنّاس؛ ماه رمضان ماهى است که قرآن در آن براى هدایت بشر نازل شده ». همچنین در روایات نیز از این ماه سخن به میان رفته است از جمله اینکه گفته‌اند: ماه رمضان، پیوسته سى روز است و هیچ زمان کمتر از آن نمى‌شود که در مقابل، مفاد روایات متعددى چنین است که ماه رمضان همچون دیگر ماه‌ها در نوسان است؛ مى‌تواند سى روزه و یا ۲۹ روزه باشد که معروف و مشهور فقها قائل به این دیدگاه‌اند.
اعمال مستحبی ماه رمضان و فضیلت آن
از ضروریات آیین اسلام وجوب روزه این ماه بر مکلفان است، مگر آنکه معذور باشند، مانند بیمار و مسافر. همچنین این ماه اعمال مستحب بسیاری دارد که برخی از آنها را بیان می‌کنیم.
مستحب به عملی گفته می‌شود که انجام آن خوب ولی لازم و ضروری نباشد و از ترک آن نهی نشده باشد و اعمال مستحبی در این ماه از فضیلت بسیاری برخوردار است چنانکه در دعای مخصوص آن می‌خوانیم: «و هذا شهر عظمته و کرمته و شرفته و فضلته علی الشهور» ، (و رمضان، ماهی است که او را عظمت و کرامت و شرافت، و فضیلت دادی، نسبت به ماه‌های دیگر.) همچنین رسول خدا(ص) در این باره می‌فرماید:(اگر کسی در این ماه، یک آیه از قرآن، تلاوت کند، ثوابش مثل کسی است که در غیر ماه رمضان، یک بار قرآن را ختم کرده باشد) پس برخی از اعمال مستحبی در ماه رمضان شامل؛ دعا و استغفار، اعمال روزهای ماه رمضان، اعتکاف، تلاوت قرآن، افطاری و صدقه دادن در این ماه است.
دعا و استغفار در ماه رمضان
امام علی(ع) در رابطه با دعا در ماه مبارک رمضان می‌فرماید: (بر شما باد در ماه رمضان به استغفار و دعای زیاد دعاها دافع بلا از شما هستند و اما استغفار شما از بین برنده گناهان است.) از وظایف روزه داران در این ماه، دعا و درخواستحوائج از حضرت حق است که بنده احساس نیاز به پیشگاه بی‌نیاز کرده، و دست‌های احتیاج خویش را به درگاه او دراز میکند.
روزهای ماه رمضان
حضرت رسول(ص) در این باره می‌فرمایند: «ایها الناس انه قد اقبل الیکم شهر الله بالبرکه و الرحمه و المغفره، شهر هو عند الله افضل الشهور، و ایامه افضل الایام و لیالی افضل اللیالی و ساعاته افضل الساعات.» ، (ای مردم ماه خدا با برکت و رحمت و آمرزش به شما رو کرده است، ماهی است که پیش خدا بهترین ماه است و روزهایش بهترین روزها و شب‌هایش بهترین شبها و ساعاتش بهترین ساعات است).
تلاوت قرآن در ماه رمضان
بهترین اعمال در شبها و روزهای ماه مبارک رمضان، تلاوت قرآن است. اگر چه تلاوت قرآن در تمام اوقات ثواب دارد، ولی چون قرآن در ماه رمضان نازل شده است، از اجر و ثواب ویژهای برخوردار است چنانچه در حدیثی از حضرت رسول(ص) آمده است: اگر کسی در این ماه یک آیه از قرآن تلاوت کند، ثوابش مثل کسی است که در غیر ماه رمضان یک ختم قرآن کرده است.
افطاری و صدقه دادن در ماه رمضان
حضرت بااقر(ع) در این باره می‌فرماید: (ای سدیر! آیا میدانی چه شب‌هایی است این شبها؟ سدیر گفت:
بلی فدایت گردم این شبها شب‌های ماه رمضان است، مگر این شبها چگونه است؟ امام فرمودند: آیا قدرت داری هر شب از این شبها ده بنده از فرزندان اسماعیل (ع) را آزاد کنی؟ پس سدیر عرض کرد: پدر و مادرم به فدایت، ثروتم کفاف نمیدهد، پس امام پیوسته تعداد بندهها را کم کرد، تا رسید به یکی در تمام این ماه، سدیر گفت: قدرت ندارم پس امام(ع) به او فرمود: آیا قدرت نداری هر شب یک مسلمان روزهداری را افطار دهی؟ سدیر عرض کرد: بلی تا ده نفر را هم میتوانم افطاری بدهم، پس امام به او فرمود:
ای سدیر همان است که اراده کردی یعنی با افطاری دادن ده روزهدار به ثواب عتق و آزاد کردن ده بنده از اولاد اسماعیل (ع) نایل میشوی.
خداوند انسان روزهدار را بر آنچه انفاق میکند در خوردنی‌ها و آشامیدنی‌ها محاسبه نمیکند ولی در این امر «اسراف» نشود امام حسین(ع) در حدیثی می‌فرماید: هر کس در ماه رمضان صدقهای بدهد خداوند هفتاد نوع بلا را از او دور می کند.
اعتکاف در ماه رمضان
رسول الله (ص) در رابطه با اعتکاف در این ماه مبارک می‌فرماید:«اعتکاف عشر فی شهر رمضان تعدل حجتین و عمرتین»، (اعتکاف در یک دهه از ماه مبارک رمضان برابر با ثواب دو حج و دو عمره است.) در ایام و لیالی مقدسهای، طبق روایات رسیده از ائمه معصومین (ع) مستحب است که هر مسلمانی در صورت امکان دهه آخر ماه مبارک رمضان را در مسجد معتکف شود، که پیامبر اکرم(ص) در تمامی عمرش چنین میکرد.
وقایع مهم ماه رمضان
وقایع و اتفاقات مهمی در این ماه رخ داده است که؛ اعلام ولایت عهدی امام رضا (ع (در هفتم رمضان ۲۵۱قمری، درگذشت حضرت خدیجه(س) در۱۰ رمضان، ولادت امام حسن مجتبی(ع ) در روز ۱۵ ماه مبارک، غزوه بدر در روز ۱۷ رمضان، شب قدر و نزول قرآن در شب‌های ۱۹، ۲۱ و یا ۲۳ رمضان ، فتح مکه در روز ۲۰ رمضان، شهادت امام علی(ع ( در ۲۱رمضان همچنین در روایتی نزول کتاب‌های آسمانی صحف و تورات و انجیل و نیز قرآن در ماه رمضان دانسته شده است.
روز قدس
امام خمینی(ره) آخرین جمعۀ ماه رمضان را روز قدس نام‌گذاری کرده است. هر ساله در این روز، مسلمانان کشورهای مختلف در حمایت از مردم فلسطین و آزادی مسجدالاقصی راهپیمایی می‌کنند.
رسومات خاص ماه مبارک
در برخی از مناطق به نوجوانانی که اولین سال روزه آنان است هدایایی داده می‌شود. دید و بازدید، افطاری و رفع کدورت‌ها نیز از برنامه‌های مردم در این ماه است. سنت‌هایی همچون طبل زدن، کلوخ اندازان، مراسم دوست دوست، سحر خوانی در نواحی مختلف از دیگر برنامه‌های این ماه است. در مناطق عرب نشین نیز هر شب مراسم روضه خوانی و سخنرانی در حسینیه‌ها، خانه‌ها و مساجد برگزار می‌شود. پذیرایی در این مراسم معمولا قهوه با آدابی خاص است.
خوراکی‌ها
استفاده از خرما، زولبیا بامیه، شیرینی‌های محلی و غذاهایی مانند انواع آش‌ها، شله‌زرد و شیربرنج در این ماه بیشتر می‌شود در برخی مناطق، هر شب سفره‌های افطاری ساده‌ای در مساجد انداخته می‌شود.
یادداشت از: زینب رحیمی
ثبت دیدگاه